Merkez Bankasý baþkanlarýnýn sinirlerinin de saðlam olmasý gerekir. 1931’de dünya ekonomisinin en güçlü adamý Ýngiltere Merkez Bankasý Baþkaný Montagu Norman’dý. 1929’da baþlayan Büyük Buhran, Norman’ýn bankasýný ve mali sistemi ters köþede yakalamýþtý. Son iki yýlda süren ekonomik çalkantý ve stres, Norman’ýn zaten zayýf olan sinirlerini daha da yýpratmýþtý. Aðustos 1931’de Buhran daha büyük dalgayla yeniden vurunca, Norman sinir krizi geçirip daðýttý. Baþkan artan stres altýnda artýk iþ göremez hale gelmiþti. Aðustos ortasýnda Ýngiltere Merkez Bankasý açýklama yayýnladý: Baþkan son aylarda yaþanan aþýrý stres altýnda rahatsýzlanmýþ ve hekimlerin önerisiyle görevden geçici süre ayrýlmýþtýr. Ülke dýþýnda seyahat edecek ve dinlenecektir... Türkçesi: Bizim baþkanýn sigortalarý artýk bu gerilimi taþýyamýyor. Baþkan çekti gitti.
Gerilim taþýnacak gibi deðildi, Norman gidip baþýný dinledi, ama o yokken de daha büyük kriz koptu: Ýngiltere altýn standardýndan çýktý. Gerçi Norman sonra kendini toparlayýp geri geldi ve muhtelif ekonomik ve kiþisel krizler geçirmesine raðmen 1944’e kadar Baþkan olarak kaldý.
Ben Bernanke de Büyük Buhraný hiç aratmayan bir ortamda FED Baþkanlýðý yaptý... Ama Bernanke’nin sinir krizi geçirmediðini söyleyebiliriz. Þubat 2006’da FED Baþkaný oldu. Kriz 2008’de koptu. Bernanke bu ay sonunda görevi býrakýyor. Saç sakal biraz aðardý, biraz da kilo aldý, ama durumu iyi.
Geçen hafta kapsamlý bir konuþmayla hem Baþkanlýk döneminin muhasebesini yaptý, hem de öngörülerini anlattý. Öngörü: 2014 konusunda iyimser, ama ihtiyatlý iyimser. Bir durum olursa, hesaplar tutmazsa, FED yine devreye girecek. Aylýk alýmlarý azaltsa da sýfýr faiz sürecek. Hatta Geliþen Piyasalar için olumlu konuþtu. Oralarda büyüme daha hýzlý- dedi. Çin ve Meksika’da daha hýzlý büyüme için reform gerektiðini söyledi. Yani ABD ve dünyanýn gidiþatýndan, hatta Geliþen Piyasalardan FED Baþkaný umutlu.
Bernanke, 1929 ve sonrasýndaki Büyük Buhran dersine iyi çalýþmýþ bir profesör. O zamanki hatalarý yenilememek için büyük çaba harcadý ve söylediði þu: Evet kriz sertti, ama çok daha kötüsü olabilirdi ve bunu önledik... Burada haklý. O noktalara gelinmediði için þimdi hafife alýnan birçok þeyin önemini anlatmak zor.
Gerçi konuþma sýrasýnda birisi sordu: 2006’da göreve gelince 2008’de krizin geleceðini biliyor olsanýz, ne yapardýnýz? Bernanke de -Bu soru adil deðil- dedi. Gerekçesi de þu: Önlem almak için sadece benim bilmem yeterli deðil, herkesin bilmesi gerekli... Kriz geliyor diye Merkez Bankasý çýkýp kendi baþýna birþeyler yapsa, ortalýk daha da karýþýr. Kargaþada o yapýlanýn nedenini nasýlýný anlatmak güçleþir. Kaldý ki belirsizlik ve puslu þartlar vardý...
Türkçesi: Gidiþatý göremedik, kimse göremedi... Sistem öyle bir rüzgara kapýlmýþ gidiyordu ve konut balonu öyle büyümüþtü ki, istesem de tek baþýma durduramazdým. Merkez Bankasý baþkanlarýnýn tek baþlarýna müneccim olup, geleceði göremeyeceklerini söylüyor, Bernanke. Ve müneccim olup geleceði görseler de inandýrýcýlýk sorunu olacaðýný hatýrlatýyor. Bernanke tek baþýna -Konutta balon var, patlatmak lazým, diye harekete geçse, piyasalar þoke olur, kopacak fýrtýna da baþka kriz yaratýrdý. Üstelik bu kez Bernanke kriz yaratmakla suçlanýrdý. Ve Bernanke’nin elinde bu kesinlikte harekete geçmesini saðlayacak veri-öngörü yoktu. Zaten hiçbir krizde öyle öngörü olmuyor. Herkes gidiþatý ayný biçimde görse, kriz olmaz. Ve herþey olup bittikten sonra geriye gidip -þu þöyle olsaydý- demek de yararsýz. Ona -dikiz aynasý bilgeliði- deniyor. Ýþ olup bittikten sonra, arabanýn tekeri kýrýldýktan sonra konuþan çok olur.
Þu noktada FED 2014 için iyimser. ABD için de iyimser, dünya için de iyimser. Ýþler iyi giderse, aylýk alýmlarý azaltmalarýnýn olumsuz etkisi olmayacak, piyasalar yeni bir denge bulacak. Ýþler iyi gitmezse, aylýk alýmlarý azaltmayacak ya da baþka cömertlik yapacak. Likidite kesilmiyor, dýþarýda fýrtýna yok, kriz yok.
