Jurassic Park üç boyutlu versiyonuyla yeniden gösterime girmiþken sinema tarihinde 100 yýlý devirerek fenomene dönüþmüþ dinozorlar dosyasý hazýrladýk.
Beyazperdede ilk dinozorun belirmesinden bu yana tam 100 yýl geçti. Bu hafta sinema tarihinde dinozorlarýn karakter olarak yer aldýðý en popüler yapým Jurassic Park’ýn üç boyutlu versiyonu vizyona girdi. Biz de bir asýr öncesine gidelim ve bugüne doðru filmler üzerinden bir apatosaurusun (Aldatýcý kertenkele) sýrtýnda dörtnala gelelim dedik. Tyrannosaurus Rex peþimize düþmeden önce! Filmler sayesinde dino-kültür bile geliþtirdik!
Dinozorlar sinema için her daim bir doðal tarih cevheri oldu. Tarih öncesinin bu devasa yaratýklarýný insanla ayný çaðda buluþturma fantezisinin körüklediði filmler sinemanýn ilk yýllarýndan itibaren yapýlmaya baþlandý. Beyazperdedeki ilk dinozorlar sinemanýn büyük stalarýndan D.W. Griffith’in 1913’teki The Primiti ve Man/ Brute Force/ Wars of Primal Tribes (Ýlkel Ýnsan/ Kaba Kuvvet/ Ýlkel Kabilelerin Savaþlarý) isimleriyle bilinen kýsa filminde görüntülendi. Gerçek boyutlu, hantal, mekanik kuklalarýn ve büyütülmüþ sürüngen görüntülerinin kullanýldýðý The Primitive Man ile beyazperdenin ilk çizgi kahramaný Gertiethe Dinosaur (1914) çýktý ortaya. Basit çizgilerden oluþan bu sevimli dinozor dans ediyordu! Böyle marifetli olunca turneye çýktý: 1917 yýlýnda devamý Gertie on Tour/ Gertie Turnede yapýldý.
KADIN KURBAN RÝTÜELÝ
‘10’lu yýlllarda sinema rüyalarýn yerini almaya aday olurken içinde dinozorlarýn bulunduðu birçok film yapýldý. Bugünkü gibi teknolojik yönden mükemmelleþtirilme olanaðý bulunmayan görüntülere raðmen özel efektlerin sýnýrlarý izleyicilerin hayal gücünü zorlayabiliyordu.
Kaliforniya’nýn Krater Gölü bölgesinde paleontologlar için rehberlik yaparken dinozorlara ilgi duymaya baþlayan naif oymacý ve heykeltýraþ Willis O’Brien’ýn bir mimar yanýnda çalýþýrken geliþen ve gazetecilik yaparken profesyonelleþen hobisi ona sinemanýn kapýsý açtý. O’Brien ilk filmi, kýsa metrajlý The Dinosaur and the Missing Link: A Prehistoric Tragedy (Dinozor ve Kayýp Halka: Tarih Öncesi Bir Trajedi) filmiyle aranan bir animatör haline geldi.
Sonraki yýllarda dinozorlar diðer devasa yaratýklar ve canavarlar gibi B sýnýfý filmlerin malzemesi oldu. Sir Arthur Conan Doyle ve Jules Verne baþta olmak üzere fantastik edebiyatýn ustalarýndan uyarlama öykülerde tarih öncesi yaratýklar denizlerin dibinden, volkanik adalardan modern insanýn karþýsýna çýkýyordu. 1925 tarihli The Lost World/ Kayýp Dünya dönemi için çok pahalý ve geliþmiþ bir prodüksiyon oldu. Tarih öncesinden kalma, hala daha maðara adamlarýnýn ve dinozorlarýn hüküm sürdüðü bir bölgenin keþfini konu alan Conan Doyle uyarlamasý için minyatür manzara maketleri hazýrlandý, bunlardan yapýlan çekimler saydam fonlara yansýtýlarak oyuncularýn manzara içindeymiþ gibi görünmeleri saðlandý, stop motion canlandýrma tekniðiyle dinozor kuklalarý çekildi. Sekiz yýl sonra yapýlan King Kong da pahalý bir yapým oldu ama karþýlýðýný verdi. En baþta da özel efekt uzmaný Willis O’Brien’a!
Hal Roach’un 1940 yýlýnda yönettiði One Million BC (M.Ö. Bir Milyon) maðara adamlarýnýn yaþayýþýna odaklý birçok filme model oldu. Yakýn tarihlilerin hepsinin komedi türünde yapýlmasý þaþýrtýcý olmasa gerek. 70-80 yýl öncesinin izleyicilerine ilginç gelen bir durum artýk gülünç görünür ancak! Çocuklara yönelik Hanna-Barbera çizgi dizisi The Flintstones/ Taþ Devri’nden farklý gelmez! Ayný çaðlarda yaþamamýþ olmalarýna raðmen insanýn dinozorlarla bir arada bulunduðu filmler yapýlmasýnýn nedeni ne olabilir? Kaba saba maðara adamý ile yarý çýplak maðara kadýný iliþkisiyle iç gýcýklamaya çalýþan, bazen keþfedilmemiþ adalarda ilkel kabilelerin canavara kadýn kurban etme ritüelinden beslenen fanteziler mi? Belki de insanýn avcýlýðýna ve et yemeye baþlamasýna gönderme yaparak içimizdeki ilkele dokunuyordur... Dinozorlar dünyaya hüküm süren devasa canlýlardýr ama insanlar onlarla mücadele edebilir. Dinozor insan avlarken insan da dinozor avlar ve hükümranlýðýný ispatlar...
Dinozorlor birçok B sýnýfý filmde bazen uzayda, bazen zaman yolculuðu sýrasýnda, bazen keþfedilmemiþ bir adada karþýmýza çýktýlar, Godzilla ve türevleri misali denizin dibinden çýkýp þehirleri yýktýlar! Birbirleri veya baþka devlerle ölümüne dövüþürken izleyenleri dehþete düþürdüler.
SPIELBERG ÝHTÝLALÝ
Hollywood’un yaratýcý ve ticari dehalarý arasýndaki Steven Spielberg, Michael Crichton’ýn dinozorlu romanlarýndaki çok satar potansiyelini pahalý ve þýk bir ambalajla sinemada pazarlayýnca hit oldular. Crichton’ýn romaný daha yayýnlanmadan stüdyolar peþine düþmüþtü bile! Dinozorlarýn potansiyelini herkes görmüþ meðer! 1993’teki Jurassic Park’ý 1997’de The Lost World: Jurassic Park izledi. Üçüncü filmde yönetmenlik koltuðunu Joe Johnston’a býraktý.
Spielberg’ün “Bu bilimkurgu deðil bilim ihtimaldir” diye tanýmladýðý Jurassic Park’ýn teknik ekibi çok baþarýlý oldu. Ses ve Ses Kurgusu dallarýnýn yaný sýra filmdeki dinozorlarý yaratan, Dennis Muren, Stan Winston, Michael Lantieri ve Phil Tippet’den oluþan görsel efekt ekibi Oscar kazandý.
Jurassic Park, teknik olarak rekabet edilmesi zor bir düzey tutturunca dinozorlara daha çok canlandýrmalarda rastlar olduk. Bu türün çocuklara da hitap etmesi nedeniyle etoburlardan çok otoburlarýn kahramaný olduðu, Gertie gibi dans eden, þarký söyleyen, aile ve sürü kavramý bulunan dinozorlar çýktý sahneye. Bol bol þiddet içeren dinozor filmlerine alternatif olarak Disney yapýmý Dinozor (2000) misali birkaç canlandýrma çýkabildi. 2014’te piyasaya çýkarýlacaðý duyurulan ama rafa kalkan Jurassic Park 4 yerine ilk filmin 3D versiyonunun sürülmesi bakalým dino-manyayý yeniden alevlendirecek mi? Universal Stüdyolarý’nýn günümüzde sinemanýn oldukça demode olan turunu atanlarý hala daha en çok etkileyen numara gezi vagonunun bir maðaraya girdiðinde dinozorlarla karþýlaþmasý ve beþ boyutlu gösteri sayesinde bu deneyimi gerçekmiþ gibi yaþayabilmesi! Sarsýntý ve ýslanma olmadan da idare ederseniz Jurassic Park 3D, 20 yýllýk bir nostaljiyi aþacaktýr!
