Kimi zaman vedalara dayanak oluyor, kimi zaman da yeni bir nefese tatlý bir keyif. Lokmadan, loðusa þerbetine Anadolu’nun lezzet ritüellerine bakýyoruz…
Her þeyin bir usulü vardý eskiden, anneye telefon açýp sormak falan da yoktu tabi o zamanlar. Gelenek, görenek yaþayarak öðrenilir, tecrübe edilirdi. Biri hamuru yoðurur, diðeri açardý. Dolmalar birlikte sarýlýr, helvalar el birliði ile tüm mahalleli için kavrulurdu. Zaman deðiþiyor bu çaðda ‘Her þey keþke ayný kalsa’ diyenlerden deðilim ama bazý ritüellerimizin devamlýlýðýný önemsiyorum. Doðumdan ölüme, aðýtlarda ve kutlamalarda önemli bir yeri olan yemek kültüründen bahsetmek istiyorsak bu ritüellerin kültürel gücünü kavramak zorundayýz. Hadi bugün biraz oyun gibi olsun. Aþaðýdaki ritüellerimizden hangisini hâlâ devam ettiriyorsunuz iþaretleyin.
Loðusa Þerbeti: Þeker pancarý onlarca baharat ve niþasta ile karýþtýrýlýp þeker haline getirilir. Hazýr olarak satýlan bu kalýp þekerler ise kaynar suda eritilerek sýcak veya soðuk içecek halinde servis edilir. Bu þerbetin anne sütünü arttýrdýðýna inanýlýr. Doðumun ilk günlerinde anneyi ziyarete gelen kiþilere de ikram edilir. Ýç Anadolu bölgesinde sütlü pirinç çorbasý içirilir. Süt getirmesi için kayýsý hoþafý yapýlýr.
Palize: Anadolu’da yeni doðum yapmýþ kadýnlarý ziyarete gidenlere bazý bölgelerde palize denilen bir meyve peltesi ikram edilir. Büyük kentlerde bu ritüeller azalýyor. Yeni doðum yapan genç anneler misafirlerini butik pastanelerden sipariþ edilen þeker hamurlarý ile süslenmiþ deðiþik þekillerdeki kurabiyelerle karþýlýyor.
Bebek güçlü olsun: Dünyaya yeni gelen bebekler bir inanýþa göre korkusuz olmalarý için Anadolu’nun bazý yerlerinde bal, kaymak, süt ve tuz ile hazýrlanan kremle ovuluyor. Bazý yerlerde ise sadece sütle yýkanýyor. Kýrþehir’de kýrkýndan önce bebeðin saç ve kirpikleri gür olsun diye ceviz yaðý sürülüyor. Bazý bölgeler kýrkýncý gün çocuðu korkulardan korumak için yine yiyeceklere baþvuruyor. Kýrkýndan önce dýþarý çýkan bir bebeðin yanýna saðlýklý olsun diye yumurta, bereketli olsun diye de ekmek koyuluyor. Bebek erkekse çenesine, kýzsa baþýna saçlarý aðarana kadar uzun ömrü olsun diye biraz un serpiliyor. Bebek mevlitlerinde de bebek tatlý dilli olsun diye mendil içinde þeker ikram ediliyor.
Loðusa ziyareti: Yeni bebeði olmuþ bir anne ziyaretine giderken eli boþ mu gidersiniz? Yanlýþ... Yeni anneye süt yapacaðýna inanýlan yiyecekler götürmek usulen doðru.
Kýz isterken: Bazý yörelerde ailesinden kýz istemeye giderken buðday ve yiyeceklerle dolu bereketi ve bolluðu temsil eden heybeler hazýrlanýr. Kimi yerde gelinin boynuna asýlan halka þeklindeki ekmekten yiyen genç kýzlarýn kýsmetinin açýlacaðýna inanýlýr. Özellikle ekmek ve buðday birçok ritüelde Kur’an ile birlikte anýlan en kutsal yiyecektir. Anadolu’da ritüelleri ve adý bölgeye göre deðiþen ‘kolluk ekmeði’, ‘gelin ekmeði’ veya hem damat hem de gelinin baþýnda ikiye ayrýlan ekmek ritüelleri vardýr.
Düðün: Düðünlerde her bölgeye göre farklý yemekler hazýrlanýr. Tunceli bölgesinde haþlama et-pilav, Konya’da tirit, kavurma, bulgur pilavý, Ege bölgesinde keþkek, Elazýð bölgesinde harput köfte, dolma, güveç ve zerde gibi. Bence kent düðünlerinde de ne yemek çýkaralým diye düþünenler, bu alýþkanlýklarý hatýrlayarak, damat veya gelinin memleketinde adet ne ise yeni sunumlarla ömnüde yine o yemeklere yer verebilir.
Kýna gecesi: Kýna gecesinde odak nokta, kýna kadar yine yiyeceklerdir. Misal, erkek annesi eline ekmek alarak dans eder. Bu bereket içindir. Yine ayný nedenle de tüm komþuya çerez daðýtýlýr.
Aþure: Unutulan bir gelenektir, mahalleye yeni taþýnanýn hanesine senenin hangi günü olursa olsun, evinde uyuyacaðý ilk gün aþure götürülür. Tabi ki amaç yine bereket...
Taziyeye giderken: Aklýnýza gelmeyebilir ama unutmayýn ki gittiðiniz eve destek vermelisiniz. Mutlaka yemek götürmelisiniz. Hiç bir þey yapamadýysanýz yanýnýzda kahve, ayran gibi içecekler götürebilirsiniz.
Vefat: Vefat olan bir evde ayný gün kocaman bir kazanda çorba yapmak adeti birçok yerde hâlâ devam ediyor. Ayrýca bölgeye göre vefatýn ardýndan belli bir günde (yedinci, kýrkýncý veya elli ikinci) irmik helvasý, tavuk pilav, hoþaf ve su böreði gibi yemekler yapýlýyor.
En unutulmayan ve yaþayan adetimiz sanýrým lokma. Evlerinden ebediyete uðurladýklarý aile bireyi için 52. gün konu komþu ve tanrý misafirlerine ikram için lokma dökülüyor.
Ýzmir’de ise doðumdan vefata, erdiði murada Allah’a þükranlarýný göstermek ve teþekkür etmek için hemen her fýrsatta taze taze her daim lokma dökülüyor.
