27 mayýs 1918’de Tiflis’te Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ilan edilir. Bu oldukça meþekkatli tarihi yol, ciddi facialarla doludur. Bu coðrafyadaký enerji kaynaklarý, her fýrsatta yabancý müdahelelere neden oldu. Ve sanki bu normal bir durummuþ gibi hayatýmýza karýþtý. Azerbaycan Doðu’da ilk Cumhuriyet modelini benimseyen devlet olarak resmen 28 Mayýs’ý Cumhuriyet günü olarak kutlamaktadýr.
Bu iki sene devam eden Cumhuriyetin sukutu1920 28 Nisaný’nda yeniden Rusya’nýn iþgali ile sonlanýyor. Lakin bu kýsa tarih 90’larýn baþýnda Sovyetlerin çöküþü ile yeniden baðýmsýz Azerbaycan formasyonunda geri dönüyor.1918’de ilan edilen Demokratik Cumhuriyetin her uygulamasýný bayrak ve tüm devlet kurum ve kuruluþlarýnýn yaranma günü dahil her konsepti baðýmsýz Azerbaycan Cumhuriyeti mirasçý olarak 1991’den itibaren uygulamaya baþlýyor.
Üzücü olan odur ki Azerbaycan 1918-1920 arasýnda ilan ettiði Cumhuriyetin tarihi, bu tarihi görevleri üstlenen milli mücadele þahsiyetlerini daha sonralar Sovyet tarih sahfalarýnda hain olarak belirledi. Aslýnda Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti sadece baðýmsýzlýðýný deðil Rusya’nýn iþgali ile tüm o tarihe ait olan deðerlerini, arazilerini, bayraðýný, milli marþýný ve en önemlisi milli aydýnlarýný kaybetti.
20. yüzyýlýn baþlarýnda ilan edilen Azerbaycan Cumhuriyeti kuruluþunda Osmanlý devletinin desteði Kafkas Ýslam Ordusu’nun Nuri Paþa komutanlýðýndaki duruþu Azerbaycan tarihinin vazgeçilmez þanlý tarihi olarak bilinmektedir. Gerçi Sovyet tarihi bu tarihi farklý yorumlayarak halka farklý tarih sunmada pek baþarýlý olamadý. Israrla Osmanlý Ordusu’nun Azerbaycan’a geliþini iþgal olarak göstermeye çalýþsa da, halen bunu yapmakta hevesli olanlara raðmen, bu tarihi dramýn asýl niyetlerini görmemiz kesindir. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin 1920’de Rusya tarafýnca iþgalinden itabaren tam 90’larýn baþýna kadar Azerbaycan tarihinde Osmanlý kötüleme, Türk askerlerini iþgalçý olarak empoze etme çabalarýna raðmen halk burada þehit düþen Osmanlý askerlerinin mezarlarýný 70 sene gizlice korumayý baþardý. Azerbaycan’da halkýn gizli saklý 70 sene yerini bilip koruduðu bolþeviklerden sakladýgý asker mezarlarýnýn üzerinde bugün Azerbaycan ve Türkiye bayraklarý dalgalanmaktadýr.
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin hazin çöküþü halen bu tarihin kahramanlarýnýn mezarlarýnýn farklý farklý mühacir olduklarý ülkelerde bulunmasý acý vermektedir. 1918 Mayýs’ta ilan edilen Cumhuriyet tarihine imza atan Mehmet Emin Resulzade, Feteli Hoylu, Elimardan Topçubaþov ve daha nice isimler seviye, eðitim ve kapasite olarak ciddi devlet adamlarý kimliklerini ortaya koymaya müesser oldular. Bu þahsiyetler daha sonra Rusya’nýn iþgali sonrasý bir kýsmý yurtdýþýna çýkma mecburiyeti yaþadý, kalanlar ya öldürüldü veya tutuklandý. Mehmet Emin Resulzade’nin hikayesi ise baþlý baþýna film konusu olmayý hakediyor. Bu þahsiyetin ömrünün sonuna kadar baðýmsýz Azerbaycan mücadelesini dýþarýda vermekle o ülküyü ayakta tutan lider olarak fikir fidanlarýnýn dikilmesinde bu fikriyatýn ta 90’larýn baþýna Azerbaycan’ýn baðýmsýzlýk mübarezesine kadar serüvende mübareze felsefesini yazdýklarý, söyledikleriyle bu dünyada olmamasýna raðmen gerekli rolü üstlenmesi takdire þayandýr.
Mehmet Emin bey Azerbaycan’dan mühacir olduktan sonra tüm aile bireyleri ciddi baský ve saldýrýlara maruz kaldý. Resulzadenin ailesi Bolþevik ülkesinde itildi, kakýldý, hainin evlatlarý olarak belirlendi. Tabii ki halkýn gönlündeki taht hiç bir zaman yerini baþkalarýna býrakmadý. Ama resmi olarak söylem ve eylemler Resulzade ve silah arkadaþlarý için uygulananlar içler acýsý hikayedir.
Tabii ki tarih her ne kadar da deðiþtirilmeye çalýþýlsa da gerçeðin silinmesine müsaade etmiyor. Bu hüzünlü ama þerefli hikayede en can yakan durum Azerbaycan topraklarýnýn bir kýsmýnda taviz verilmesi oldu. Doðrudur Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ilan edildi ve 2 sene ömrü oldu 1918-1920 arasýnda. Þimdiki Ermenistan baþkenti olarak bilinen Erevan þehri Tiflis’te ilan edilen Cumhuriyet tarihinin tavizidir ne yazýkki. Resulzade liderliðinde kurulan Milli Cumhuriyetin o zamanki arazileri 113.9 bin km2 olurken Rusyanýn 1920’deki iþgalinden sonraki dönemde Azerbaycan arazileri 86.6 bin km2’ye düþtü. Çünkü Sovyet kardeþliði sloganlarýyla Azerbaycan topraklarý Ermenistan ve Gürcistan Cumhuriyetlerine hediye edildi. Bir kýsmý ise Kuzey Kafkasya sýnýrlarýna terkedildi. Bunun ismi ise hepimiz nasýl olsa Sovyet vatandaþlarýyýz ne fark eder topraklarýn hangi sýnýrlarda olduðu, önemli olan hepsi Sovyet topraklarýdýr.
Evet hüzünlü olaylarla dolu ama þerefli tarihdir bu tarih. Azerbaycan Cumhuriyetinin 95 yaþý tamam oluyor. Bugün her þeyden önce bu tarihi bize yaþatanlara vefayla þükranla SELAM
OLSUN demek istedim. Baþta Mehmet Emin Resulzade olmak üzere tüm dava arkadaþlarýna kurþunlanan nice aydýnlarýmýza ailesi paramparça olan nice fedakarlara bu Cumhuriyetin banilerine mühaciret ömrü yaþamak zorunda kalan vatan hasretiyle dünyasý deðiþen insanlara Resulzade ve dava dostlarýnýn mefkuresini halen yaþatan tüm büyükleremize TEÞEKKÜR EDÝYORUM.
Bu hikayenin en baþýnda Büyük devlet adamý aydýn MEFKURE sahibi þahsiyet Mehmet Emin Resulzade inam ve ufukötesi sezgisiyle BÝR KERE YÜKSELEN BAYRAK BÝR DAHA ÝNMEZ demiþtir. Her þeye raðmen bu FELSEFE içerisindeki özle birlikte hep yaþadý hep yaþamaktadýr.
