Bir suikast sonucu öldürülen Kürt entelektüel Musa Anter’in hayatý bir belgeselle karþýmýzda. Hem Ape Musa’yý hem de 90’larýn Türkiyesi’ni anlamak için iyi bir fýrsat.
Türkiye Kürtlerinin en önemli kalemlerinden Musa Anter’in hayatýný, eserlerini ve yaþadýðý politik iklimi deneysel bir yaklaþýmla ele alan dramatik bir belgesel Asasýz Musa. Yönetmen Aydýn Orak, adýndan baþlayarak metaforlarla ördüðü bu filmle izleyiciye bir Kürt aydýný ve özgürlük eylemcisi olarak Musa Anter’in portresini çiziyor. Bir yandan da baskýcý ve yasakçý bir dönemden kesit sunuyor. Mükemmeli yakalayamasa da amacýna ulaþmýþ, gayet özenli, yaratýcý ve ilginç bir çalýþma Asasýz Musa. Yaþar Kemal’in “Öfkesiz Kürt” diye tarif ettiði, yaþýna hürmeten kendinden gençlerin Ape Musa/ Musa Amca diye hitap ettiði Anter, 20 Eylül 1992 tarihinde cinayete kurban gittiðinde 72 yaþýndaydý. Ýleri Yurt gazetesinde yazdýðý Qýmýl/ Kýmýl adlý þiiri nedeniyle kendisine destek olanlarla birlikte yargýlandýðý meþhur 49’lar davasýndan ölümüne dek düþünceleri ve kitaplarý yüzünden mahkemelere ve cezaevlerine düþtü... Kalemiyle, sözüyle bir efsane haline geldi.
ANTER’ÝN PALTOSUNDAN ÇIKMIÞ
Yönetmen Aydýn Orak, Musa Anter’i anlatmak için kolay yoldan gitmemiþ. Halka mal olmuþ bir kiþilik hakkýnda konvansiyonel bir biyografi yerine akla Todd Haynes’in Bob Dylan filmi I am not there/ Beni Orada Arama’yý andýran bir yapý kurmuþ. Musa Anter’i 10 farklý oyuncu canlandýrýyor. Her biri onun farklý bir yönünü yansýtan sekanslarýn kahramaný oluyor. Her oyuncu Anter’in bavulunu açýyor içinden çýkan paltoyu ve þapkayý takýyor. Kitaplarý da kah bavula konarak kah sýrayla imzalanarak karakterin devamlýlýðýný saðlýyor. Amin Maalouf’un
Origines/ Yollarýn Baþlangýcý kitabýndaki bavul bir aile ve kimlik simgesi olarak bu filmde beliriyor adeta...
Film, Musa Anter’in müze evinde açýlýyor. Odadaki boþ beþiðin üzerinde kucaðýnda torunuyla Musa Anter’in büyük bir fotoðrafý asýlý. Müze evin detaylarýný görüyoruz. Bahçedeki su arkýnda kaðýttan kayýðýný yüzdüren çocuk, Anter’in çocukluðunu simgeliyor. Fonda sadece ýslýkla çalýnan bir ezgi duyuluyor. Sonra mezarýný belli belirsiz gösteriyor kamera. Jenerikte a capella bir þarký duyuluyor. Ardýndan gelen planda saðda ayakta duran, elinde silah tutan bir asker, solda yere çömelmiþ sigara içen Musa Anter (Turgay Tanülkü) görülüyor. Sýrtýnda paltosu, baþýnda fötr þapkasý, yanýnda bavulu... Arkalarýndaki indirilmiþ kepenklerin farklý rengi bölünmüþ ekran etkisi yaratýyor. Anter, ýslýk çaldýkça asker “Yasak! Kürtçe ýslýk çalmak yasak!” diyor. Beþ kez tekrar ediyor bunu.
METAFORLA ANLATILIYOR
Ardýndan içeri çok az ýþýk sýzan bir hücrede oturmuþ figürü görüyoruz. Dýþ ses Musa Anter anlatýyor bir gün nasýl tekme tokat dayak yediðini polisten. Nedenini sorduðunda “O kadar güzel Türkçe plak varken neden Kürtçe ýslýk çalýyorsun?” cevabýný alýyor. O ýslýk filme sonuna dek eþlik ediyor. Tabii baskýlar ve þiddet de... Her þey bir metaforla anlatýlýyor. Bu simgeci anlatýmda, simgeleri tek tek kullanmakta baþarýlý Aydýn Orak ama bir bütünlük oluþturmakta yer yer zaaf gösteriyor. Filmin bazý sekanslarý diðerlerinden kopuk...
Örneðin boyundan yukarýsý görünmeyen, sadece birer blucin giymiþ, Amerikan dolarý yýkayan üç adam... Ellerine kan akýyor havadan. Oldukça çið bir gönderme... Öte yandan daha anlamlý göndermeler de var: Mikhalkov’un Moðolistan’da geçen Urga adlý filmini hatýrlatan sahnelerde Anter’i canlandýran aktör göz alabildiðine uzanan tarlalarýn ortasýndaki televizyondan kendini ve ailesinin videolarýný izliyor. Yazýlarý yüzünden baþýna gelenlerin simgesi olan uzun planda daktilosu taþlanýyor! Adeta recm ediliyor! Bu gibi imgeler hele biraz da uzun tutulunca dikkat daðýtýyor. Parça, bütünün önüne geçerek anlam ve algýyý olumsuz etkiliyor.
Asasýz Musa masa baþýnda kolay halledilebilecek sorunlarý bir yana, bir dil, bir biçim yaratma çabasýyla takdire deðer bir film. Yönetmenin önemli bir kiþiliði ele almanýn rahatlýðýyla konvansiyonel bir sinema yapmak yerine bir deneye giriþmesi, Anter’in kitaplarýný ve anýlarýný anekdotlarla beyazperdeye taþýma hevesi memnuniyet verici. Didaktik ve militan bir yaklaþýmý da yok. Belli ki yönetmen Musa Anter’in paltosundan çýkmýþ...
FÝLMÝN KÜNYESÝ
Orijinal adý: Musaye Be Asa - Yönetmen ve senarist Aydýn Orak - Oyuncular: Turgay Tanülkü, Aydýn Orak, Selamo Selamo, Murat Toprak, Þenay Aydýn
- Tür: Dram, biyografi
- Yapým: 2014, Türkiye, 80 dakika.
