Süt denince aklýnýza hiç eþek sütü gelir mi? Eþekten de süt elde ediliyor hem de kilosu servet deðerinde. Korkarým insanlýk sonunda kuþ sütünü bile bir gün sofraya getirebilir!
Eþek sütünü üç beþ yýldýr yazýp, çiziyoruz. Ben tadýný bilmem. Kilosu bin beþ yüz auro ile dünyanýn en pahalý ikinci peynirleri olan “Pule” yani eþek sütü peynirini tatma þansým da hâlâ olmadý. Bundan beþ yýl önce Türkiye’de ciddi bir yatýrýmla, bir eþek çiftliði kurulduðunu ve sütünün marketlerde satýþa baþlayacaðýnýn haberini de yazanlardan biriyim ama hâlâ deðil tatmak, þiþesini bile görmedim. Zaten laf aramýzda eþek sütü içme meraklýsý da deðilim.
Balinadan, maymuna tüm anne sütleri kendi bebekleri için en önemli gýda. Ýnek sütü aðýrlýklý beslenmemizin en temel nedeni ineðin entegre hayvancýlýða en uygunu olmasý ve sütünün verimlilik düzeyi. Günümüzde baþta inek olmak üzere bazý hayvanlar insan besini olmak için çiftliklerde besleniyor. Bazý çiftliklerde daha çok süt vermeleri için hormon takviyeleri ile destekleniyor.
Ýçildiði ilk yýllarda insanlar üzerinde kötü etkileri olmuþ. Baðýrsak düzenini bozarak birçok ölüme neden olmuþ. Yüzyýllar içinde insan metabolizmasýnýn uyum saðladýðý süte daha doðrusu laktoza günümüzde alerjisi olanlar hâlâ var.
Süt, market raflarýna giderken dayanýklý olmasý için iþlemden de geçiriliyor. Taze yani iþlenmemiþ hali birçok yararlý organizmayla birlikte olasý zararlý organizmalar da barýndýrdýðýndan ýsýl iþlem uygulanarak dezenfekte ediliyor. Pastörize veya UHT iþlemi konusunda uzmanlar ikiye ayrýlýyor. Zararlýlarý yok ederken yararlýlarý da yok ettiðini düþünen bir grubun karþýsýnda hastalýk riskinin çok daha önemli olduðunu ve bu sebeple çið sütün asla kullanýlmamasý gerektiðini savunan bilim adamlarý var. Sos ve tatlý gibi içinde bulunduðu sayýsýz reçeteye de hayat veriyor. Kefir, yoðurt ve peynir gibi beslenme düzenimizin yapý taþlarýndan olan birçok yan ürünün de ham maddesi olan sütün en yaygýn çeþidi hiç þüphesiz ki inek sütü. O halde gelin inek sütünden baþlayalým ve dünya hangi sütleri içiyor tura çýkalým.
Ýnek Sütü: Dünyada günde 720 milyon ton süt üretilmekte. Bunun 610 milyonu yani yüzde 85’i inek sütü. Irkýna göre günde 3 bin ile 10 bin litre arasýnda süt veriyorlar. Rekoru kýrýlamayan Holsetin ýrkýnýn süt verimi ise günlük 85 litreye kadar çýkýyor. Süt, gýda sektöründe yan ürünleri ile birlikte en önemli tüketim maddesi,10 litresinden cinsine göre ortalama bir kilo peynir elde edilmekte. 5000 senedir süt içen insanoðluna hizmet etmeyi sürdüren inekler stressiz ve iyi bakýldýklarýnda hatta müzik dinlediklerinde süt verimleri iki katýna kadar çýkmakta.
Farký: Süt verimi ve laktasyon süresinin uzunluðu.
Manda sütü: Dünya genelinde 95 milyon tonla inek sütünü açýk arayla ama ikinci sýradan takip ediyor. Bir manda günde 10 litre süt veriyor. Ýnek sütüne göre iki kat fazla yað içeriyor. 2011 senesinden beri teþvik arttýðý için Türkiye’de manda sütü üretimi hýzla artmakta. Özellikle taze peynir ve yoðurt üretiminde kullanýlýyor.
Farký: Ýnek, koyun ve keçi sütünden iki kat fazla kalsiyum ve protein içeriyor. Kolesterol yok denecek kadar az.
Keçi sütü: Dünyada üretimi üçüncü sýrada. Günlük 16 milyon ton süt elde ediliyor. En çok peynir üretiminde kullanýlan keçi sütü doðal olarak homojen bir yapýya sahip. Ýnsan ve inek sütünden iki kat fazla proteine sahip.
Farký: Ýnsan sütüne en yakýn deðerleri olan süt, bebekler için anne sütüne alternatif tek gýda.
Koyun sütü: Kendi ýrký içinde en çok süt veren cinsiyle Sakýz koyunu günlük 2-2,5 litre süt vermekte. Koyun sütü en yaðlý sütlerden biri ve peynir üretiminde kullanýmý çok yaygýndýr. Bir koyunun doðumdan sonra süt verimi 6 ay kadar sürüyor bu süre sonunda ise sütü azalýyor. Günlük 150-200kg süt veriyor.
Farký: Diðer sütlere oranla en fazla yað ve potasyum içeriðine sahip.
Deve sütü: Popülasyonunun yoðun olduðu Afrika ülkelerinde özellikle de peynir yapýmýnda kullanýmý yaygýn. Yapý olarak insan sütüne yakýn. Ýnek sütünden on kat daha fazla demir içeriyor. Birçok hastalýða þifa olduðu iddia edilen deveden süt günde 10-15 litre süt alýnabiliyor. Doðumun ardýndan 11 ay süt verimi devam ediyor. Farký diðer sütlere göre tuzlu bir tadý var.
Geyik Sütü: Dünyanýn en meþakkatli sütü belki de geyikten elde ediliyor. Hem geyik popülasyonunun azlýðý hem de süt alýmýnýn zorluðu sebebiyle hiç yaygýn deðil. Mayýs ve Eylül ayý arasýnda günde sadece bir galon süt elde edebilmek için bir geyiði iki saat saðmak gerekiyor.
Farký: Dünyanýn en pahalý peyniri geyik sütünden yapýlmakta.
Eþek sütü: Günde ortalama 1 litre süt veren doðum yapmýþ bir eþek yaklaþýk 8 ay süt veriyor. Aslýnda çok eski tarihlerden bu yana eþek sütünün saðlýk yönünden etkileri bilinmekte. Kozmetik ve terapötik etkilerinden dolayý, Mýsýr kraliçesi Kleopatra’nýn yumuþak bir cilt için süt banyosunda özellikle eþek sütünü tercih ettiði söyleniyor.
Farký: Eþek sütü diðer memeli sütlerinden farklý. Bakterisit özelliklere sahip. Eþek sütü yüksek miktarda lizozim ve laktoz içerdiðinden dolayý probiyotik laktobasillerin geliþmesini desteklediði bilinmekte.
