Türkistan’da bulunan ve Timur tarafýndan 14. Yüzyýlda yaptýrýlan Hoca Ahmet Yesevi Türbesi bozkýrýn ortasýnda cömertçe kucaklýyor herkesi. Mimari bir harika olmanýn çok ötesinde doðrusu. Mis kokulu bir gülistanýn çevrelediði türbe turkuaz kubbesiyle gönlünüzü göðe açýyor.
Dünyayý Ahmet Yesevi’nin mesajý kurtaracak
Ýslam dünyasýnda halihazýrda bir kaos yaþanýyor. Bu kaosun reçetesi Batýda deðil bizde, Kendi köklerimizde. Selçuklu ve Osmanlý’yý var eden ve onlarýn ulaþtýðý yere özgürlük ve barýþ mesajý götüren Hoca Ahmet Yesevi’de. Çünkü Hazreti Yesevi irfanda ve ahlakta birleþtirir.
***
TÝKA’dan Zülküf Oruç Bey arayýp Kazakistan-Türkistan’a davet ettiðinde doðrusu bu kadarýný beklemiyordum. “Pir çaðýrmasa çaðrýlmazdýnýz” deyiþi gereði zaten koþacaktým. Üstüne bir de alanýnda uzman isimlerden oluþan bir “gönül kervaný” oluþacaðýný duyunca düþtüm Türkistan yollarýna.
Ziyaret Yesi’deki Ahmet Yesevi Üniversitesi’nin bir etkinliði olmaktan öte anlamlar taþýyor aslýnda. Yesevi’ye doðru bir hareketlilik var çünkü epeydir. UNESCO 2016’yý Yesevi yýlý ilan etti. TÝKA periyodik programlar yapýyor. Yesevi kitaplarýnýn daha çok basýmýndan, çevirisinden, filminin dizisinin yapýlmasýndan bahsediliyor.
Peki neden? Cevabým þu: Türkiye geleceðini tasarlarken artýk geçmiþine, özüne, köküne daha çok bakýyor ve geleceðini geleneðinin izinde arýyor. Hoca Yesevi ismi de daha çok anýlýyor. Çünkü Yesevi Hazretleri, Anadolu Ýslam’ýný, irfanýný ve ahlakýný oluþturan silsilenin ilk halkasý. Sýfýr noktasý. Anadolu’yu mayalayan Horasan Erenlerinin ve Yunuslarýn atasý. Ýnsana ve Allah’a dair bakýþý sadece bize ve coðrafyamýza deðil dünyaya iyi gelecek. Ama rasyonaliteyle dengesini doðru kurar isek. Prof. Dr. Ahmed Güner Sayar’ýn ifadesiyle: “Her maneviyatýn mutlaka maddi bir tarafý olmalý. Yesevi düþüncesi Türkistan’da doðdu ama burada maddi boyuta aktarýlamadý. Ne zaman bu düþünce Yunus Emre, Sarý Saltuk, Bektaþi Veli ile Anadolu’ya geldi, o zaman önce Selçuklu sonra Osmanlý sayesinde o hutbe 600 yýl okundu. Cumhuriyet’le kýlýf deðiþtirdi ama ayný hutbe 95 yýldýr okunuyor. Manevi alt yapý saðlam olursa yukarýdaki sarsýntýlar binayý yýkamaz”.
Ahmet Yesevi Üniversitesi içinde bulunan ve Türklerin tarihi yolculuðunu resmeden panaromik müzede alimlerle sultanlar yan yana. Sadece bu resim bile kalýcý bir medeniyetin ancak mistik ve rasyonel boyutlar iyi dengelenirse kurulacaðýný gösteriyor.
Ýslam dünyasýndaki kaosu Yesevilik bitirir
Ahmet Yesevi Ün. Mütevelli Heyet Baþk. Prof. Dr. Musa Yýldýz:Ahmet Yesevi adý etrafýndaki çabanýn anlamý þu: Yakýn coðrafyamýzda ve Ýslam dünyasýnda halihazýrda bir kaos yaþanýyor. Biz bu kaosu nasýl dindirebiliriz? Referansýmýz ne olmalý? Cevabý Batý felsefecilerinden çok kendi köklerimizde bulabiliriz. Selçukluyu Osmanlý’yý var eden, onlarýn ulaþtýðý yere taþýdýðý özgürlük ve barýþ mesajý Hoca Ahmet Yesevi’de yatýyor. Ve onun yetiþtirdiði Yunus Emrelerde Mevlanalarda Hacý Bektaþilerde yatýyor. Onlar kal (söz) ile deðil hal (eylem) ile anlatan insanlar. Ýslam dünyasýnda sözde kaldý pek çok þey ve sonuç böyle oldu. Þeriat, tarikat, hakikat, marifetten oluþan dört kapýnýn ilkinde kaldý Ýslam dünyasý. O zaman iþte büyük sýkýntýlar çýkýyor. Herkesi Müslüman yapma kavgasý çýkýyor. Buradan çýkmalý Ýslam dünyasý. Bunu da büyüklerimiz eserleriyle anlayýþýyla çýkabiliriz. Arzu ediyoruz ki Yesevi hazretlerinin mesajýný herkese, toplumun her katmanýna ulaþtýralým.
Ahmet Yesevi Üniversitesi de bunun için var. Baðýmsýzlýktan önce 1991’de Nazarbayev Türkistan’ýn kalkýnmasý için bir devlet üniversitesi kuruyor. Baðýmsýzlýktan sonra iliþkiler geliþince Demirel baþbakanlýðýnda deniyor ki, o üniversiteyi Türkiye-Kazakistan ortak devlet üniversitesine çevirelim. Amaç Türk dünyasýna kalite devlet adamlarý yetiþtirmek. Ama o yýllarda duygusallýk çok fazla olduðu için üniversite Türkistan’a kuruluyor. Bu akademik planlama açýsýndan bu yanlýþ bir planlama olmuþ. Bana göre üniversite Almatý’ya kurulmalý, Türkistan’a yüksek okul ve bir araþtýrma merkezi kurulmalýydý. Tabi onlar Türkistan’ý kalkýndýrmak için yapýyorlar bunu ama Türkistan kalkýnsa da ne yazýk ki üniversite kalkýnamýyor. Böyle bir sýkýntý var. Ama üniversitemiz önemli bir kültür ve eðitim köprüsü oldu iki ülke arasýnda. Ayrýca Avrasya Araþtýrma Enstitümüz. Düzenli olarak bölgeye dair raporlar hazýrlýyoruz. Üniversitenin adýný aldýðý Ahmet Yesevi’nin ahlakýndan bir þekilde etkileniyor öðrencilerimiz de. 2016 UNESCO Ahmet Yesevi yýlý. Bu çerçevede Türkiye’de ve burada çeþitli sempozyumlar, etkinlikler düzenliyoruz.
SELEFÝÐÝN AÇTIÐI SORUNLAR YESEVÝLÝK ÝLE DÝNER
Ahmet Yesevi Ün. Rektörü Prof. Dr. Mehmet Kutalmýþ:Ortaokula geçtiði yaz okul kütüphanesinden tesadüfen aldýðý seyahatname hayatýný deðiþtirir Mehmet Kutalmýþ’ýn. Kapaðýnda bir at resmi olan kitap Orta Asya’yý anlatýyordur ve sonrasýnda bütün eðitim hayatý ve idealleri onu Orta Asya’ya hazýrlayacak þekilde geliþir. Bölge dilleri uzmaný olan sadece akademik deðil sahadan bilgiye de sahip olan Prof. Kutalmýþ “Yeseviliðin Selefiðin yol açtýðý sýkýntýlarý gidereceðini” söylüyor: Ýslam’ýn yanlýþ anlaþýlmasýndan dolayý bölge periþan. Yesevilik barbarlýðýn ve radikalizmin karþýsýnda bir Ýslam anlayýþýdýr. Bütün insanlýðýn Yesevi Hazretlerinin din anlayýþýna ihtiyacý var. Rusya’nýn da var. Çünkü Yesevilik ayrýþtýrmaz birleþtirir. 1300’lere kadar bu bölge çoðulcu iken sonrasýnda tekçi yapý oluþmuþ, herkes kaçmýþ bölgeden. Kazakistan halký dinini kültürünü Yesevi sayesinde koruyabildi. 600 yýllýk kopuþtan sonra Türkiye de Türkistan ile baðý yeniden kuruyor. Ne yazýk ki Ahmet Yesevi ile ilgili çalýþmalar Fuat Köprülü'de kaldý, üzerine yeni bilgi konamadý. Türkiye araþtýrmak için Sovyet döneminde Kazak kütüphanelerine giremedi, Çaðatayca bilen akademisyen bile yoktu. Türkiye'de harf inkýlabý, Kazakistan'da SSCB faktörü Yesevilik üzerine çalýþýlmasýný engelledi. Ama artýk Yesevi Hazretlerini önce biz anlamalý sonra dünyaya anlatmalýyýz.
Bizim için Yunus neyse Yesevi de odur
Yard. Doç. Dr. Mustafa Tatcý:Türk dili konuþan Ýslam mutasavvýflarýnýn ilki, sonrakilerinde atasýdýr Ahmet Yesevi Hazretleri. Türkçeyi bir mana, ladün, tasavvuf dili haline getirdi. Yesevi Hazretlerinin önemi üçtür: 1) Doðru Ýslam 2) Türkçe Ýslam 3) Aksiyoner kimlik. Bizim için Yunus Emre, Hacý Bektaþý Veli ne ifade ediyorsa Ahmet Yesevi de onu ifade eder. Ýki þeyi söylerler. Ýslam’ýn derinliði ve dilin inceliði. Bu da aþýk ve arif tipini ortaya koyuyor. Varlýðý tefekkür etmeyi öðreten insanlara din adamý gibi deðil gönül adamý olarak bakmak gerekir.
Hoca Ahmet Yesevi vakýf insan yetiþtirmesiyle de önemlidir. Vakýf insan Cenabý Hakkýn rýzasýný kazanarak kendisini varlýða vakfetmiþ insan demektir. Selçuklu döneminde Anadolu vakýf insan sayesinde ihya oldu. Sadece insana deðil bütün mahlukata yönelik vakýflar yapýldý. Cebindeki parayý daðdaki hayvanýn aç kalmamasý için harcayan insanlardan bahsediyoruz. Horasan Erenleriyle Anadoluya gelen bu ahlak daha sonra Osmanlý sayesinde balkanlara geçti. Tekke geleneði, vakýf insan ahlaký orada hala etkin. Yesevilik Tabduk Emre ve Yunus Emre, Seyyid Mahmut Hayali, Hacý Bektaþi Veli eliyle bir kültür havzasý oluþturmuþtur. Bunun yeniden uyandýrýlmasý gerekir ve þu an bu yönde bir hareketlilik var. Kazakistan ve Türkiye arasýndaki ekonomik diplomatik kültürel faaliyetler, buradaki üniversite, enstitü, camilerimiz o kültür havzasýný uyandýrmaya yöneliktir.
Bizim bu yeni dönemde de Yunuslarýmýz Yesevilerimiz var. Her dönemde vardýr, kesilmez. Ama malum marifet iltifata tabidir. Erenler evrensel düþünen insanlardýr. Merkezden muhite yayýlýr düþüncesi. Dolayýsýyla himmeti gizli kalmýþ insanlarýn gönüllerini almalý devlet. Osmanlý bunu yaptý. Diyanet yapýsý içinde tasavvufa hitap eden bir alan olmalý. Sadece fýkhi boyutla sýnýrlý kalmak sýkýntýdýr. Dinde aþk varsa -ki var, devlette de olur. Fýkýhçýlarla kelamcýlarla mutasavvýflar, þeriat alimleriyle hakikat alimleri çakýþmamalý. Ayný bütünün parçalarý çünkü.
Kitleler henüz Hazreti Pir’i anlayacak düzeyde deðil
Tuðrul Ýnançer:Hazreti Ahmet Yesevi sembolik bir davranýþ biçimiyle, Hazreti Peygamberin hayatýnýn bittiði yaþa geldiðinde dünyaya bakmaya tenezzül etmemektir. Hazreti Peygamberin Uhud’da diþinin kýrýldýðýný iþiten Veysel Karani’nin Yemen’de bütün diþlerini kýrmasý gibi bir üveysiliktir. Uzun ömrü dünyada çok kalmak zannedenlerin þaþarým aklý periþanýna. Hazret 850 sene evvel dünya hayatýndan çekildi. Ama hala bu mektebe ismini veriyorsa, boðazýmýza bir yumruk sokuyorsa, ayaðýmýzýn baðýný çözüyorsa hala yaþýyor demektir. Gençler uzun ömür için onu misal almalý.
Ýnsaný bedene indirgeyenlere uyup dini mübin-i Ýslam’ý bir vecibeler ve mükellefiyetler hududuna sýkýþtýrmak isteyenler var. Din bu sýnýrda görüldükçe bugünkü Ýslam coðrafyasý manzarasý çýkar ortaya. Halbuki din muhabbettir. Ama muhabbetin adý Allah aþký deðildir. Her varlýk ancak kendi cinsine aþýk olur. Allah yarattýðý her þeyden müstaðnidir. Allaha aþýk olunmaz, Resulullah’a aþýk olunur. Kuraný Kerim’deki “Kim Resullulah’a itaat ederse Allah’a itaat etmiþ olur” formülünden hareketle söylersek “kim Resullulah’a aþýk olursa Allaha aþýk olmuþ olur”. Her þey bir silsiledir.
Elbette insan sevdiðini sevdikleriyle paylaþmak ister. Ama unutmayýn tahsil okuma yazmayý öðrenmeyle baþlar. Tahsil piramidal yükselmedir. Biz anatomi kitabý okumadan tabip olmaya, ilmihal okumadan Füsus okumaya çalýþýyoruz. Ahmet Yesevi Efendimizin de kitlelere mal edilmesi gibi bir düþüncemiz olmamalýdýr. Çünkü kitleler henüz bu olgunluða gelmemiþtir. Bazý büyük zevatý anlamak için bir ön hazýrlýða, anaokulu seviyesinde deðil doktora seviyesinde bir ön hazýrlýk lazýmdýr. Zaten kendi de öyle buyuruyor; “Benim hikmetimi dertsizlere söylemeyin / baha biçilmez cevherimi cahile satmayýn”. Biz evvela Hazreti Yesevi’yi anlayacak seviyeye gelmeye çalýþalým. Gayret bizden, Tevfik Allah’tan, himmet evliyadandýr.
Hazreti Pir’e gelmek deryayý görmek gibi
TRT’de yayýnlanan Yunus Emre’yi canlandýran oyuncu Yusuf Gökhan Atalay:Sanýldýðýnýn aksine roller oyuncularý etkilemez. Öyle olsaydý bir önceki rolümde katili, öncesinde uyuþturucu satýcýsýný oynamak sorun olurdu. Ama Yunus Emre’yi oynamak elbette bana da çok þey kattý, bu projede rol almak çok þey kattý. Cahilliðimizi giderdi. Türkistan’da Hazreti Pir’e gelmek, yaþadýðý yerleri görmek ayrýca deryayý görmek gibi. Yunus Emre’nin þimdi bu iþe girdikten ve manalarýný anlayarak okuduktan sonra sayamayacaðým kadar çok güzel þiirini daha çok sevdim. Ama “çaðýrayým Mevlam seni” benim için biraz daha özel.
Yesevi Üniversitesi ne yapýyor?
1991’de kurulan Ahmet Yesevi Üniversitesine baðýmsýzlýktan sonra Türkiye talip olur ve iki devletin ortak üniversitesi olur. Bütçe de ortak, eðitim dili de. Türkçe hazýrlýk okunuyor ve öðrenciler üniversiteden dört dil öðrenerek mezun oluyor. Üniversitede halen 9 fakültede 64 akademisyen 10 bin öðrenci var. 33 Türk ve akraba topluluktan öðrenciler okuyor ve haliyle sadece eðitim veren deðil bu bölgeyi ve insanýný dönüþtürmeyi, Türki cumhuriyetlere de birbirini ve köklerini bilen güçlü nitelikli devlet adamlarý yetiþtirmeyi amaçlýyor. Üniversitenin ayrýca Türkçe konuþan doktorlarýn hizmet verdiði bir hastanesi de var.
