ABD’de sokaða çýkýp hak aramak eskiden beri var da, polisle sürtüþmeye girme eðilimleri ve oranlarý artmaya baþladý... Ekonomik krizin etkisi sürüyor. ABD eski refah ortamýndan uzaklaþtý, ekmek aslanýn aðzýnda... En son burger, sandviç satan zincir fast-food restoranlarýnýn iþçileri sokaða döküldü.
Sendikalaþma ve ücrete zam istiyorlar... Yaz baþýnda da 100’den fazla kentte gösteri yapmýþlardý. Bu kez daha kalabalýk ve polisle sürtüþmeye daha niyetli geldiler... Binlerce kiþiden en az 500’ünün gözaltýna alýndýðý bildiriliyor.
Çalýþanlarýn çoðu zaten part-time, yarý-zamanlý kýsa saatlerde çalýþýyor. Saatlik 7-8 dolar yerine 15 dolar ücret ve sendikalaþma hakký istiyorlar... Ýþverenler ise franchise-marka zinciri altýnda baðýmsýz iþletme olan bu restoranlarýn bu ücrete dayanamayacaðýný savunmakta. Sendika iþi de tartýþmalý: Baðýmsýz restoran olan bu yerlerde bütün zincirden yayýlan toplu sendika olur mu, olmaz mý?
Baþkan Obama bu tartýþmaya af buyrun poposu ile dahil oldu. ‘Hizmet sektöründe popomu yýrtýyorsam, sendikaya girmek isterdim’ dedi... Baþkan kendi çapýnda sendikalaþmayý teþvik ediyor, hizmet sektöründe çok çalýþanlarýn, ücret artýþý için sendikalaþmasý gerektiðini söylüyor. Sol-Demokrat baþkan için normal. Sað-Cumhuriyetçi baþkan olsa demezdi... Amerikancada popo yýrtarak çalýþmak, çok çalýþmak anlamýnda yarý argo ve hoþgörülür bir deyim. Popo yerine daha aðýr kelimelerle tam argoya gidilebiliyor.
ABD’de asgari ücretin saati, 7 dolardan biraz fazla. 2 dolar azýný ya da fazlasýný veren var. Ve bu ücretle geçinmek mümkün deðil... ABD’de bireysel yoksulluk sýnýrý yýllýk 12 bin dolar. Dört kiþilik aile için de yoksulluk sýnýrý 22 bin dolar... Asgari ücretle zaten part-time çalýþýlýyor ve bu ortamda yaþam, geçim olmuyor... Ancak ekonomik kriz 6 yýl önce öyle bir vurdu ki, þimdi bile asgari ücretten iþ bulmak, marifet sayýlýyor...Eski Amerika’da çok çalýþýp, orta sýnýf olup, mutlu yaþam sürdürmek mümkündü. Artýk orta sýnýf olmak hayli bir marifet.
Sokaktaki restoran iþçileri için 15 dolarlýk ücret, yaþam düzeylerini katlayacak bir refah artýþý... Bu ücreti alma ihtimalleri yakýn vadede çok zor... Öte yandan süreç, ABD Baþkaný kadar, ABD Merkez Bankasý FED’in Baþkaný Bayan Yellen’ý ilgilendiriyor.
ABD ekonomisi yýllardýr FED’in sýfýr faiz ve bol para desteðinde gidiyor. Piyasalar bundan memnun. Son zamanda iþsizlik oranýndaki düþüþle ve bazý ekonomik verilerdeki iyileþmeyle FED’in artýk cömertlikten vaz geçmesi ve faiz artýrmaya baþlamasý gerektiði savunuluyor. Gerçi FED’in yavaþ adýmla faiz artýrmasý bile sanýldýðý gibi felaket olmaz, ancak ABD’de iþsizlik oranýnýn düþmesi, gerçekten iþlerin düzeldiðini mi gösteriyor?
Cevabý hayýr... ABD’de iþsizlik, yýllardýr iþ aramaktan umudunu kesmiþlerin istatistik dýþý kalmasýyla ve 7.5 milyon kiþinin istemediði halde part-time iþlerde çalýþmasýyla düþtü. FED Baþkaný bunun farkýnda. ABD’de 7.5 milyon kiþi, çalýþtýðý part-time ve düþük ücretli iþten memnun deðil. Bulabilse, daha yüksek ücretli iþe geçecek...Ama bulamýyor... Resmi iþsizlik oraný % 6.2... Ama -Part time’dan çýkýp kalýcý iþ bulmak istiyorum, ama bulamýyorum- ya da -iþ aramaktan umudumu kestim- diyenler % 12.2... Hangi iþsizlik oraný düþmüþ?
Ne zaman ki sokaklardaki fast-food iþçileri dahil makul çoðunluk normal ücrete ve iþe geçer, iþte o zaman FED normale geçiþ adýmý atar... Ona daha hayli zaman var.
Neden hayli zaman var ? Bu part-time iþçiler arasýnda günde bir deðil, iki, üç ya da dört iþte çalýþmak zorunda olanlar var da ondan... Tek iþte part-time karýn doyurmayacaðýndan, birden fazla yerde çalýþýp ekmeði dört aslanýn aðzýndan alanlar var...
Örneðin Maria Fernandes: Geçenlerde New Jersey’de bir otoparkta aracýnýn içinde ölü bulundu... 32 yaþýndaki kadýn, zincir restoranlar dahil dört part-time iþte çalýþýyordu. Portekiz’den ABD’ye göçen Fernandes bir iþten diðerine uykusuz yorgun koþtururken aralarda aracýnda uyuyordu. Bu kez kontak açýk kalmýþ, egzos gazý ve araçtaki benzin bidonundan sýzan gazlar, genç kadýný öldürmüþtü. Araçta yedek benzin taþýyordu, çünkü vardiyalar arasýnda koþuþtururken benzin alacak zamaný yoktu.
Fernandes ve diðerleri ABD istatistiklerinde -çalýþýyor- görünüyor... Fernandes’lerin durumunu Bayan Yellen biliyor... Öte yanda Yellen’in elindeki imkanlarýn, Fernandes’lerin durumunu düzelteceði de kuþkulu... Ýþin kötüsü, Maria Fernandes bir baþka merkez bankasýnýn, Avrupa Merkez Bankasý’nýn (AMB) görev alanýnda yýllardýr krizden çýkamayan Portekiz’den ABD’ye gelmiþti... Yani Fernandes, Portekiz’de baþaramayan AMD’den kaçmýþ, FED’in baþarýp baþaramadýðýný göremeden de can vermiþti.
twitter.com/selimatalayny
