Genç insanýn sekiz sorumluluðu meselesine çalýþmaya devam ediyorum. Ýkinci sorumluluk olarak entelektüel bir zihin geliþtirmek olarak tanýmlamýþtým. Entelektüel zihin geliþtirmenin içinde; doðru düþünmeyi öðrenmek, öðrenmeyi öðrenmek, var olan düþünce birikiminden haberdar olmak, tefekkür edebilmek gibi unsurlar var.
Doðru düþünmeyi öðrenmenin unsurlarýndan biri de “eleþtirisel düþünme” (critical thinking) denilen meseledir. Amerikan Psikoloji Derneði eleþtirisel düþünmeyi þöyle tanýmlýyor; Bireyin ne yapacaðýna ve neye inanacaðýna karar vermesi için çözümleyici ve deðerlendirmeye yönelik bilinçli olarak yargýda bulunmasý, bu yargýlarý ifade etmesi.
Oldukça karmaþýk bir sosyal düzenin olduðu bir dünyada yaþýyoruz. Olup biten þeyler bütün çýplaklýðýyla önümüzde deðil. Hatta olup bitenler manipülasyonla olduðundan farklý hale getirilmesi oldukça yaygýn. Olup bitenin açýklamasý konusunda birbiriyle mücadele halinde farklý ekoller var. Bu sebeplerle, sosyal düzeyde olup bitenleri anlamak hiç de kolay bir iþ deðil. Anlama konusunda bir metodolojimiz olmadýðýnda, dikkatli bir çaba göstermediðimizde büyük yanýlgýlara düþmek içten bile deðil.
Normalde insan zihni doðru ile yanlýþý ayýrt etmek ister. Aldatýlmak, kandýrýlmak istemeyiz. Yalandan hoþlanmaz, gerçeði bulmak, hakikati bilmek isteriz. Biliþsel çeliþkiden kaçýp tutarlý olmaya çalýþýrýz. Normalde zihnimiz tüm bunlarý yapabilecek donanýma sahiptir.
Ayný zamanda zihnimiz düþünme becerisi açýsýndan eðitilmediðinde hata yapmaya oldukça açýk. Önyargý, taraftarlýk, psikolojik ihtiyaçlar, çýkarlar, sosyal baský, gruba uyma, manipülasyonla kolaylýkla yanlýþ düþünen kiþilere dönüþebiliriz. Bu düþünme hatalarý da bizi büyük yanýlgýlara sürükleyebilir.
Düþünme hatalarýndan korunmak için düþünme biçimimizi disipline etmemiz gerekir. Soru sormak, güvenilir bilgi toplamak, metoda sahip olmak, mantýkla uyumlu açýklamalar aramak, analiz etmek, çýkarýmlarý test etmek, kanýtlara bakmak, sonuçlarý güvenirlilik düzeyine göre sýnýflayýp muamele etmek gibi yaklaþýmlar düþünmede ustalaþmanýn göstergeleridir.
Akla ilk gelen üzerinden konuþmak, doðruluðunu araþtýrmadan bir bilgiyi mutlak olarak kabul etmek, karizmatik üst pozisyondaki kiþi veya otoriteden geldiði için sorgulamadan benimsemek, tüm olasýlýklarý gözden geçirmemek, grubun düþüncesine körü körüne uymak ise hatalý düþünmenin göstergeleridir.
Hesap gününde hesabýmýzý tek baþýmýza vereceðimizden dolayý yapýp ettiklerimizden sorumluyuz. Bu sebeple de hakikat arayýþý, doðru ve yanlýþýn ayýrt edilmeye çalýþýlmasý bireysel sorumluluðumuz. Bu yüzden de düþünme iþinde ustalaþmaya çalýþmak ne baþkalarýna devredebileceðimiz bir görev ne de vazgeçebileceðimiz bir mesele.
