Ermenistan yaklaþýk 3 milyon nüfuslu, 30 bin kilometrekare büyüklüðünde, doðal kaynaklarý bulunmayan, buna karþýlýk pek çok sorunu olan bir ülke. Üstelik de Daðlýk Karabað yüzünden Azerbaycan’la da ciddi ihtilaf içinde. 1988’den bu yana gündemde olan sorunun ne çözüleceði, ne de Ermenistan iþgal altýnda tuttuðu Azeri topraklarýndan çýkacaðý var.
Türkiye, Ermenistan’ýn baðýmsýzlýðýný ilanýndan çok kýsa bir süre sonra tanýmýþ olmasýna raðmen hala diplomatik iliþki kurmuþ deðil. Ermenistan’ýn Ýstanbul’da KEÝ sekretaryasý gerekçesiyle açýlmýþ bir diplomatik temsilciliði var ama Türkiye’nin Erivan’da temsili yok. Kara sýnýrlarý resmen 1993’den bu yana kapalý. Ýnsani iliþkiler hava yollarý, ticaret ise dolaylý yollarla gerçekleþiyor.
2008’de Gül ve Sarkisyan’ýn inisiyatifiyle baþlatýlan futbol diplomasisi de ne yazýk ki Azerbaycan’ýn gösterdiði tepkiler yüzünden nihai sonucuna ulaþamadý. 2009’da Zürih’te iliþkilerinin normalleþmesini öngören iki protokol imzalandý ancak bir türlü hayata geçmedi. Dolayýsýyla Ermenistan-Türkiye iliþkileri 7 Haziran seçimleri sonrasýnda Türkiye’de kurulacak her türlü hükümetin önemli gündem maddelerinden birini oluþturuyor. Çünkü:
***
1- Ermenistan-Türkiye iliþkileri en kolay ele alýnabilecek ve çözülebilecek sorunlardan biri. Suriye, Irak ya da IÞÝD gibi büyük çaba ve kaynak harcanmasý gerektirmeyen, çatýþmayý deðil çözümü öngören, süreci iyi yönetildiði takdirde Türkiye’nin çýkarlarýný maksimize edecek bir alan. Türkiye’nin Batý ile olan iliþkilerinde sýçrama yapmasýný saðlayacak inisiyatif geliþtirmeye müsait bir mecra.
2- Azerbaycan açýsýndan da iliþkilerimizin normalleþmesi önemli. Belli ki Türkiye’nin uyguladýðý ambargo Ermenistan’ý Azerbaycan’ýn istediði çözüme yöneltmeye yetmedi. Tam tersine Ermenistan daha katý ve uzlaþmaz bir tutum takýndý. Rusya ve Ýran’a yaslandý. Gerektiðinde ABD ve Fransa’dan destek aldý. Bu týkanýklýðýn aþýlmasý için taþlarýn yerinden oynamasý þart. Savaþ bir seçenek olmadýðýna göre geriye diplomasi kalýyor.
3- Ermenistan’ýn uzlaþmaz tavrýnda Türkiye ve Azerbaycan tarafýndan çevrelenmiþ, soykýrým maðduru ülke imajý da önemli rol oynadý. Soykýrým sorununu kendi içinde tartýþan Türkiye ile barýþan bir Ermenistan Daðlýk Karabað sorununda meþruiyet talebinde bulunamaz, sorunun üstünü soykýrým tanýnmasý talebiyle kapatamaz. Ermenistan’ýn Türkiye sorunu çözüldükten sonra Daðlýk Karabað ve iþgal altýnda tuttuðu topraklar meseleleriyle yüzleþmek zorunda kalacaktýr.
4- Türkiye için Ermenistan AB ve ABD ile olan iliþkilerinde kullanabileceði anahtarlardan biridir. Heybeliada Ruhban Okulu gibi sembolleþmiþ bir kaç sorununun çözülmesi, Ermenistan ile iliþkilerin normalleþmesi yolunda adým atýlmasý son yýllarda Batý baþkentlerinde erozyona uðrayan Türkiye algýsýnýn iyileþmesi için vesile yaratacaktýr ve yaratmalýdýr da.
5- Ermenistan-Türkiye iliþkilerinin normalleþmesi Türkiye’ye Kafkaslardaki sorunlarýn çözümünde yeni fýrsatlar tanýyacak, Rusya’nýn bu ülke üstündeki siyasi aðýrlýðýnýn ve askeri varlýðýnýn azalmasýna yol açabilecektir. Her ne kadar aramýzda gerilim yaratan bir sorun yoksa da, büyük ve güçlü komþumuz Rusya’nýn sýnýrlarýmýzdan uzaklaþmasý güvenliðimizi eksiltmez, arttýrýr.
***
Doðrudur, Ermenistan gibi bir ülkeyle iliþkilerin normalleþmesi yukarýda anlatýldýðý kadar kolay deðildir. Mantýksal çýkarsamalarýn karþýlýðý siyaset sahnesinde her zaman bulunmaz. Ancak Türkiye’nin Ermenistan sorunu çaba harcamaya deðecek kadar önemlidir. Yeni hükümet ülkesi ve bölgesi için yeni inisiyatifler geliþtirmek isterse, Ermenistan böylesi bir inisiyatifin giriþ kapýsý olabilir.
2009’dan bu yana geçen zaman içinde Türkiye deðiþmiþ, Ermenistan algýsý büyük ölçüde farklýlaþmýþtýr. Hrant Dink cinayeti, soykýrým tartýþmalarý, futbol diplomasisi, sivil toplum temaslarý eski siyasi reflekslerin unutulmasýna yol açmýþtýr. 2015 Türkiye’sini yönetmeye talip olacak yeni iktidar bloðu eskisinden çok farklý siyasi tercihlerle karþý karþýya kalacaktýr.
Türkiye, Ermenistan sorununu Azerbaycan’ý yanýna alarak, Rusya’ya güven vererek, Ýran’da Körfez’den sonra Kafkaslarda da Türkiye tarafýndan çevrelendiði endiþesine yol açmamaya çalýþarak çözebilir. Hiç kimseyle kötü olmadan, kimsenin çýkarlarýný sarsmadan Kafkaslardaki dengeleri deðiþtirebilir. AB ve ABD ile olan iliþkilerinde sýçrama gerçekleþtirebilir...
