Kamuoyunda 'Emeklilikte Yaþa Takýlanlar' olarak bilinen EYT’lilerle ilgili çözüm için Sosyal Politikalar Kurulu Baþkan Vekili Prof. Dr. Vedat Bilgin hocamýzýn Cumhurbaþkanýmýz Recep Tayyip Erdoðan tarafýndan görevlendirilmesiyle büyük bir heyecan oluþtu. Bir süredir gündemin en baþýnda EYT olarak adlandýrýlan emeklilik yaþýný bekleyenlerin talepleri ve buna iliþkin görüþler ve modeller yer alýyor. Esasen benim de dahil olduðum ve 08.09.1999 öncesi çalýþmasý olan ve halihazýrda emekli olmayan herkesin dahil olduðu EYT’lilerin istekleri, beklentileri ve buna iliþkin çözüm/model önerileri çok konuþuldu. Ancak bunlardan 3 çözüm yöntemi öne çýktý. Çözüm yöntemleri arasýnda bazý Avrupa ülkelerinde uygulanan 'kesintili emeklili' de var. Bu formüllere dönük benim de 8 ayrý önerim olacak.
Bilindiði gibi 8 Eylül 1999 tarihinde resmi gazetede yayýnlanan 4447 Sayýlý Kanun'la kadýnlar için 20, erkekler için 25 yýl sigortalýlýk süresi ve 5000 günlük prim ödeme gün sayýsý olan emeklilik þartlarý deðiþtirilmiþ ve 8 Eylül 1999 tarihinden önce iþe girenler için kadýnlarda 40 ile 58 erkeklerde ise 44 ile 60 yaþ arasýnda deðiþen kademeli geçiþ süresi getirilmiþ, 8 Eylül 1999 tarihinden sonra iþe girenler için de emeklilik yaþý kadýnlarda 58, erkeklerde 60'a, prim gün sayýsý ise 7000 gün olarak belirlendi. Bir kiþinin hangi koþullarda emekli olacaðý, statüsüne göre ve tabi olduðu kanuna göre belirlenir. 2008’den önce SSK, Bað-Kur ve Emekli Sandýðý olmak üzere üç ayrý kurum ve 5 ayrý kanun söz konusuydu. Esasen EYT grubu homojen olmayýp, SSK, Bað-Kur, Memur, Tarým SSK ve Tarým Bað-Kur olmak üzere farklý statülerdeki çalýþanlardan oluþuyor. Dolayýsýyla da EYT gurubundaki beklentiler ve talepler de birbirinden farklý olabiliyor. EYT’lilerin en temel talebi, 1999'da yapýlan bu deðiþikliðin geçmiþe dönük uygulanmasýna son verilmesi ve 1999'dan önce çalýþmaya baþlayanlarýn prim gün sayýlarýný doldurduðunda yaþ þartýný beklemeden emekli olabilmelerine imkan tanýnmasýdýr.
• EYT ile ilgili üç çözüm yöntemi öneriliyor. Üç yöntemden ilkine göre, 1969 ve öncesinde doðmuþ yani 50 yaþýný doldurmuþ kadýnlar ve 1964 ve öncesinde doðmuþ yani 55 yaþýný doldurmuþ erkekler, 3600 gün pirim ödemiþlerse birinci yöntemin yasalaþmasý halinde erken emekli olabilecek.
• Ýkinci yöntemde ise yaþ þartý kaldýrýlýyor. Çalýþma günü ve prim sayýsý dikkate alýnarak emekli olma imkaný getiriliyor. Buna göre 20 yýl çalýþan bir kadýn ve 25 yýl çalýþan bir erkek, ikinci yöntemin yasalaþmasý halinde emekli olabilecek.
• Üçüncü yöntem ise EYT’lilerin de baþýndan beri beklediði ve arzu ettiði bir düzenleme. Buna göre ise 1999 öncesinde iþe baþlayýp 5 bin gün çalýþmýþ olanlarýn yaþ þartýna takýlmadan emekli olmalarý.
EYT’lierin sayýsý yaklaþýk 6 milyon kiþi civarýnda olup, hemen emekli olabileceklerin sayýsý ise 1 milyon kiþinin üzerinde. EYT’lilere emeklilik imkaný tanýnmasýnýn sosyal güvenlik sistemine maliyeti ise 10 yýlda 700 milyar liranýn üzerinde olacaðý da tespitler arasýnda. Ancak emeklilikte yaþa takýlanlara göre düzenleme yapýlsa, sadece 700 bin kiþi hemen emekli olabilecek ve bunun da maliyeti yýllýk 10 milyar liranýn biraz üzerine çýkacak.
EYT’lilere yönelik çözüm olabilecek önerilerden birisi de yurtdýþýnda Finlandiya, Almanya gibi bazý ülkelerde örneði olan kesintili erken emeklilik modeli. Daha önce emekliliðine kaç yýl kalmýþsa her yýl için yüzde 5 düþük maaþý kabul edenlere veya emekliliðe yaþ þartýndan kaç yýl kalmýþsa hesaplanacak bedelin peþin ödenerek hemen emeklilik modeli gündeme gelmiþti. Buna göre Finlandiya’da 61 ve Almanya’da 63 yaþýný dolduranlar, belli bir kesinti miktarýný kabul etmeleri durumunda kýsmi erken yaþlýlýk emekliliðne hak kazanabilmektedir. Almanya’da yýllýk yüzde 3,6 oranýnda kesinti yapýlmaktadýr.
EYT konusunda emeklilik formülünün olup olmayacaðý veya ne þekilde uygulanacaðý henüz netleþmiþ deðil. Bununla ilgili bir mutfak çalýþmasý yapýlacak. Ancak burada çözüme katký saðlayacak bazý önerilerimiz olacak:
• Yaþ bekleyen prim ödemeden saðlýktan yararlandýrýlabilir.
• Yýpranma hakký olmayan aðýr iþlerde çalýþan iþçilere erken emeklilik verilebilir.
• 9000 prim gününü dolduranlara her 360 gün karþýlýðý dörtte biri yaþtan düþebilir.
• Emekli olup sosyal güvenlik destek primi ödeyenlerde her 360 gün prim ödenmesi emekli aylýðýna yüzde 1 ilave artýþ getirebilir.
• Yaþýný bekleyenlere Almanya, Finlandiya modellerinde olduðu gibi, emekliliklerine 2-4 yýl kalmasý durumunda her yýl için yüzde 4-5 gibi bir oran üzerinden erken emeklilik kesintisi yapýlarak emekli edilebilir.
• Aylýk baðlama oranlarý 50 yaþ sonrasý çalýþmalar için artýrýlabilir.
• 50 yaþ üstü çalýþanlarýn iþe alýmlarýnda vergi ve SGK teþviki getirilerek istihdam artýþý saðlanabilir.
• Çalýþtýkça maaþ düþmesi önlenebilir, aylýk baðlama oranlarý artýrýlabilir.
