Bilindiði üzere Çalýþma ve Sosyal Güvenlik Bakanlýðý'nýn gündeminde Emeklilikte Yaþa Takýlanlara (EYT) iliþkin yeni bir düzenlemeye gidilmesi bulunmaktadýr.
Buna iliþkin çalýþmalar Bakanlýk ve SGK bürokrasisi tarafýndan yapýlmakta olup, 2022/Aralýk ayýnda TBMM gündemine gelmesi ve 2023 Ocak/Þubat aylarýnda yasalaþmasý beklenmektedir.
EYT düzenlemesi bir kýsým çalýþanlarýn emekliliðini saðlayacaðý gibi, þirketler bakýmýndan da kýdem tazminatý baþta olmak üzere bazý sorumluluklarý gündeme getirecektir.
Emeklilikte yaþa takýlanlar için çýkacak yasanýn ardýndan aylýk baðlanmasý için gerekli olan prim, yýl ve yaþ þartlarýnýn deðiþmesi veya belirlenmesi söz konusu olabilecektir.
Bugüne kadarki yasal düzenlemeler ile 08.09.1999 ve öncesinde sigortalýlýðý baþlayanlar EYT kapsamýnda olup, bu tarihten sonra iþe girenler EYT kapsamýnda deðildir.
Dolayýsýyla emeklilikte yaþa takýlanlar hakkýnda risk deðerlendirmesi yapmak isteyen iþverenlerin, 08.09.1999 ve öncesi sigorta baþlangýcý olan çalýþanlarý dikkate almasý uygun olacaktýr.
Kýdem Tazminatý ve Ýzin Ücretinin Ödenmesi
Maliyetin temel kaynaðý tabi ki 1475 sayýlý Mülga Ýþ Kanununun yürürlükte olan 14'üncü maddesinin 5'inci fýkrasý gereði, emeklilik þartlarýný saðlayan veya emeklilik için yaþ hariç tüm þartlarý saðlayan çalýþanlar iþyerlerinden ayrýlýrken kýdem tazminatý alabilmektedir.
Türkiye'de iþe baþlama yaþýnýn erken olmasý da göz önüne alýndýðýnda emeklilikte yaþa takýlan gerek beyaz yaka gerekse mavi yaka personel sayýsýnýn fazlalýðý iþverenlere maliyet kalemi olarak geri dönecektir.
Kýdem tazminatý tam süreli çalýþan bir iþçi için, kural olarak hak ettiði son günlük giydirilmiþ brüt ücretin otuz katýdýr. Ücretin deðiþkenlik gösterdiði yüzde usulü gibi iþlerde kýdem tazminatýna esas ücret, ücret zam döneminin baþý baz alýnarak iþçinin ayrýldýðý tarihe kadar geçen sürede hak edilen ücretin ortalamasý bulunarak tespit edilmektedir.
Giydirilmiþ brüt ücret hesabýna SGK primleri, Gelir Vergisi, Damga Vergisi, iþveren tarafýndan çalýþana saðlanan nakdi veya ayni menfaatlerin tamamý dahil edilmektedir. Ancak iþveren tarafýndan iþin görülmesi için saðlanan menfaatlerin kýdem tazminatý hesabýna dahil edilmesi tabi ki de söz konusu deðildir.
Yýllýk izin ücreti ise iþçinin kýdem süresine göre hak ettiði ancak iþten ayrýlýncaya kadar kullanamadýðý yýllýk izinlerinin ücrete dönüþüp çalýþana ödenmesini ifade etmektedir. Yýllýk izin ücretinin hesabý ise brüt ücret üzerinden yapýlýr. Bu noktada özellikle belirtmek isteriz ki yýllýk izin ücreti ile normal ücretin ayný olmamasý olaðandýr. Çünkü vergi indirimleri kural olarak bir defa uygulanabilmekte, dolayýsýyla yasal kesintiler uygulandýðýnda 30 günlük normal ücret ile 30 günlük yýllýk izin ücretinin net olarak ayný olmamasý karþýmýza çýkabilecektir.
Emeklilik Sonrasý Çalýþma
01.10.2008 ve öncesinde sigortalýlýk baþlangýcý olanlar emeklilikleri esnasýnda yaþlýlýk aylýðý alýrken çalýþmaya devam edebilmektedir. Ancak 30.09.2008 ve sonrasýnda sigorta baþlangýcý olanlar emeklilikler esnasýnda yaþlýlýk aylýðý almaya devam ederken çalýþamamakta, ancak aylýklarý kesildikten sonra çalýþabilmektedirler.
2008 öncesi sigorta baþlangýcý olup yasal düzenleme ile yaþlýlýk aylýðý almaya hak kazanacak sigortalýlar, uzun vadeli sigorta kollarýna prim ödememektedir.
Ýþçiler yüzde 7,5, iþveren ise sigortalý adýna yüzde 24,5 olmak üzere toplamda yüzde 32 oranýnda prim ödenmektedir.
Ödenen prim oranlarý için herhangi bir istihdam teþviki bulunmamaktadýr.
Ýzin Kýdeminin Devam Etmesi
Ýþçinin iþten ayrýlma talebi sonucu kýdem ve yýllýk izin ücretini alarak iþten ayrýlmasý ile kýdem tazminatý açýsýndan çalýþanýn kýdem tazminatýna baz alýnan çalýþma süresi sýfýrlanmakta, yeni çalýþma ile yeni bir kýdem süresi hesaplanmaktadýr.
Ancak bu durumun temel iki istisnasý bulunmaktadýr.
Ýlki iþ güvencesidir. 4857 sayýlý Ýþ Kanununun 18'inci maddesine göre iþ güvencesi kapsamý belirlenirken ayný iþverenin ayný veya farklý iþyerlerinde geçen fasýlalý çalýþmalar iþ güvencesi açýsýndan birleþtirilmektedir. Baþka bir ifadeyle iþçi emekli olduktan sonra tekrar iþe baþlar ve bir gün sonra iþveren tarafýndan iþten çýkartýlýrsa, henüz bir günlük kýdem süresi olmasýna raðmen çalýþan iþe iade davasý açabilir.
Ýkinci istisna ise yýllýk izin hesabýnda kullanýlan kýdem süresi içindir. Ýþ güvencesinde olduðu gibi, yýllýk izin bakýmýndan da ayný iþverenin ayný veya farklý iþyerlerinde geçen çalýþmalar yýllýk izin hesabýnda dikkate alýnmaktadýr. Örneðin çalýþan 4 yýl 11 ay 15 gün kýdemi varken iþten ayrýlýp, bir süre sonra tekrar iþe girerse 15 günlük çalýþmasý ardýndan 5'inci yýl yýllýk iznine hak kazanacaktýr.
Nitelikli Tecrübeli Ýþ Gücünün Ayrýlmasý
Son olarak deðinilmesini uygun gördüðüm konu ise nitelikli iþ gücünün kaybedilmesi olacak.
Yasal düzenleme her ne þekilde çýkarsa çýksýn sonuç itibarýyla en az 20 yýldýr iþgücü piyasasýnda olan, üretimin nasýl yapýlacaðý bilgisine sahip olanlar çalýþma hayatýndan çekilecektir.
Enflasyonist ortamda özellikle yaþlýlýk aylýklarýnýn geçinmeye yetmemesi, 2008 öncesi sigorta baþlangýcý olanlarýn aylýk alýrken çalýþmaya devam edebilmeleri bu kaybý bir nebze azaltsa da, iþgücü piyasasýndan çekilenler iþverenlere ayrýca zarar verecektir.
EYT kapsamýnda yasal düzenleme yapýldýðýnda SGK iþe giriþ tarihi 08.09.1999 öncesi olan çalýþanlar için kýdem tazminatý ve kullanýlmayan yýllýk izin ücretlerinin de ödenmesi gerekeceðinden buna göre 2023 bütçesinin yapýlmasý uygun olacaktýr.
