4857 sayýlý Ýþ Kanunu'nun 41'inci maddesinde "Fazla çalýþma ücreti" hüküm altýna alýnmýþtýr.
"Ülkenin genel yararlarý yahut iþin niteliði veya üretimin artýrýlmasý gibi nedenlerle fazla çalýþma yapýlabilir. Fazla çalýþma, Kanunda yazýlý koþullar çerçevesinde, haftalýk 45 saati aþan çalýþmalardýr."
Bu kapsamda haftalýk 45 saati aþan çalýþmalar fazla çalýþma olarak nitelendirilmektedir.
Ek olarak haftalýk çalýþma sürelerinin deðiþkenlik göstermesi durumunda haftalýk ortalama iþ süresi belirlenerek, 45 saati aþmasý halinde aþan kýsým fazla çalýþma sayýlmaktadýr.
Ýþçi ve iþveren arasýnda en fazla anlaþmazlýk yaþanan ve yargýya intikal eden konularýn baþýnda fazla çalýþma ve fazla çalýþma ücreti gelmektedir. Bu nedenle iþverenlerin giriþ-çýkýþ saatleri ile çalýþma sürelerini kayýt altýna almalarý önem arz etmektedir.
4857 sayýlý Ýþ Kanunu'nun 63'üncü maddesi uyarýnca, genel bakýmdan çalýþma süresi haftada en çok 45 saattir. Fazla çalýþma olgusu ise haftalýk 45 saatin aþýldýðý hallerde gündeme gelmektedir.
Fazla çalýþma süresinin toplamý bir yýlda 270 saatten fazla olamayacaktýr. Bu süre sýnýrý, iþyerlerine veya yürütülen iþlere deðil, iþçilerin þahýslarýna iliþkindir.
Dolayýsýyla fazla çalýþma yaptýrýlýrken yýllýk 270 saat olan sýnýra dikkat edilmesi de gerekir. Bu hükümden yola çýkacak olursak fazla çalýþmanýn üst sýnýrý aylýk 22,5 saat haftalýk 5,2 saat olmalýdýr.
Her bir saat fazla çalýþma için verilecek ücret normal çalýþma ücretinin saat baþýna düþen miktarýnýn %50 yükseltilmesi suretiyle ödenmelidir.
Dolayýsýyla fazla çalýþma ücretinin hesaplanmasýnda öncelikle iþçinin saatlik ücretinin bulunmasý gerekmekte, 45 saati aþan sürede çalýþma için, her bir saat %50 zamlý olarak hesaplanarak ödenmelidir.
Örneðin, haftalýk 45 saat çalýþma yapýlan iþyerinde çalýþan bir iþçinin, ilgili haftada 50 saat çalýþma yaptýðýný ve iþçinin saatlik ücretinin 500 TL olduðunu varsayarsak, bahse konu iþçinin (50-45) 5 saat fazla çalýþmasý bulunmaktadýr.
Fazla çalýþma ücreti ise her saat için 750 TL olacaktýr. Çünkü 500 TL saatlik ücretin %50 zamlý hali toplamda 750 TL'ye denk gelmektedir.
Bu kapsamda iþçi, haftalýk olarak toplam 5 saat fazla çalýþma yaptýðýndan, 750 x 5 = 3.750 TL fazla çalýþma ücretine hak kazanmýþ olacaktýr.
Fazla çalýþma yapan iþçi isterse, bu çalýþmalar karþýlýðý zamlý ücret yerine, 6 ay içerisinde fazla çalýþtýðý her saat karþýlýðýnda bir saat otuz dakikayý serbest zaman olarak kullanabilmektedir.
Ayný örnekte yola çýkarak iþçinin 5 saat fazla çalýþma karþýlýðýnda talep etmesi halinde 7,5 saat serbest zaman kullanma hakký bulunmaktadýr.
Fazla çalýþma süresinin 270 saati aþmasý halinde, olasý bir denetimde iþverenlere, çalýþma sürelerine ve buna dair yönetmelik hükümlerine uyulmamasý sebebiyle 2024 yýlý için tek sefer olmak üzere 14.739 TL idari para cezasý gündeme gelebilecektir.
Ek olarak fazla çalýþma ücreti ödenmezse "Fazla Çalýþma Ücretinin Ödenmemesi" nedeniyle 2024 yýlý için çalýþan baþýna 2.666 TL idari para cezasý gündeme gelebilecektir.
