4857 sayılı İş Kanunu'nun 41'inci maddesinde "Fazla çalışma ücreti" hüküm altına alınmıştır.
"Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır."
Bu kapsamda haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak nitelendirilmektedir.
Ek olarak haftalık çalışma sürelerinin değişkenlik göstermesi durumunda haftalık ortalama iş süresi belirlenerek, 45 saati aşması halinde aşan kısım fazla çalışma sayılmaktadır.
İşçi ve işveren arasında en fazla anlaşmazlık yaşanan ve yargıya intikal eden konuların başında fazla çalışma ve fazla çalışma ücreti gelmektedir. Bu nedenle işverenlerin giriş-çıkış saatleri ile çalışma sürelerini kayıt altına almaları önem arz etmektedir.
4857 sayılı İş Kanunu'nun 63'üncü maddesi uyarınca, genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Fazla çalışma olgusu ise haftalık 45 saatin aşıldığı hallerde gündeme gelmektedir.
Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamayacaktır. Bu süre sınırı, işyerlerine veya yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir.
Dolayısıyla fazla çalışma yaptırılırken yıllık 270 saat olan sınıra dikkat edilmesi de gerekir. Bu hükümden yola çıkacak olursak fazla çalışmanın üst sınırı aylık 22,5 saat haftalık 5,2 saat olmalıdır.
Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesi suretiyle ödenmelidir.
Dolayısıyla fazla çalışma ücretinin hesaplanmasında öncelikle işçinin saatlik ücretinin bulunması gerekmekte, 45 saati aşan sürede çalışma için, her bir saat %50 zamlı olarak hesaplanarak ödenmelidir.
Örneğin, haftalık 45 saat çalışma yapılan işyerinde çalışan bir işçinin, ilgili haftada 50 saat çalışma yaptığını ve işçinin saatlik ücretinin 500 TL olduğunu varsayarsak, bahse konu işçinin (50-45) 5 saat fazla çalışması bulunmaktadır.
Fazla çalışma ücreti ise her saat için 750 TL olacaktır. Çünkü 500 TL saatlik ücretin %50 zamlı hali toplamda 750 TL'ye denk gelmektedir.
Bu kapsamda işçi, haftalık olarak toplam 5 saat fazla çalışma yaptığından, 750 x 5 = 3.750 TL fazla çalışma ücretine hak kazanmış olacaktır.
Fazla çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, 6 ay içerisinde fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı serbest zaman olarak kullanabilmektedir.
Aynı örnekte yola çıkarak işçinin 5 saat fazla çalışma karşılığında talep etmesi halinde 7,5 saat serbest zaman kullanma hakkı bulunmaktadır.
Fazla çalışma süresinin 270 saati aşması halinde, olası bir denetimde işverenlere, çalışma sürelerine ve buna dair yönetmelik hükümlerine uyulmaması sebebiyle 2024 yılı için tek sefer olmak üzere 14.739 TL idari para cezası gündeme gelebilecektir.
Ek olarak fazla çalışma ücreti ödenmezse "Fazla Çalışma Ücretinin Ödenmemesi" nedeniyle 2024 yılı için çalışan başına 2.666 TL idari para cezası gündeme gelebilecektir.
