Ýþçi ve iþveren iliþkisinde kýdem tazminatýndan sonra en fazla sorun yaþanan konunun fazla mesai olduðunu söylesek abartmýþ olmayýz.
Ýþ Kanununa göre fazla çalýþma, Kanunda yazýlý koþullar çerçevesinde haftalýk 45 saati aþan çalýþmalardýr. Fazla sürelerle çalýþma ise, haftalýk çalýþma süresinin sözleþmelerle 45 saatin altýnda belirlendiði durumlarda kanunda belirtilen esaslar dâhilinde uygulanan ortalama haftalýk çalýþma süresini aþan ve 45 saate kadar yapýlan çalýþmalardýr. Fazla saatlerle çalýþmak için iþçinin onayýnýn alýnmasý gerekir.
Ara dinlenme süreleri çalýþma süresi hesabýnda çalýþýlmýþ gibi sayýlmaz. Çalýþma süresinin ara dinlenmeleri hariç en fazla haftalýk 45 saat esasýna göre belirlenmesi gerekir. 4857 sayýlý yasa Md. 41 uyarýnca fazla süreli çalýþma ücretinin en az %25, fazla çalýþma ücretinin ise en az %50 zamlý ödenmesi gerekir.
Ýþ Kanunu’nda iþçinin bir yýlda fazla çalýþma yapabileceði maksimum süre 270 saatle sýnýrlandýrýlmýþtýr. Ayný þekilde, iþçinin saðlýðý gözetilerek günlük çalýþma süresi de maksimum 11 saat olarak belirlenmiþtir.
Fazla çalýþma karþýlýðý kural olarak asýl ücrete ilave zamlý ücret ödenmesidir. Ancak son yýllarda iþ sözleþmelerinde fazla çalýþma ücretinin aylýk ücrete dahil edilmesinin yaygýnlaþmaya baþladýðý görülmektedir.
Yargýtay’a göre (Yargýtay 9. HD, E.2015/12134, K.2016/12587, T.30.05.2016) konumu itibariyle çalýþma saatlerini kendi belirleyebilecek durumda olan ve ücreti asgari ücretten hayli yüksek olan iþçi fazla çalýþma ücretine hak kazanamaz
Fazla çalýþma ücretinin aylýk ücrete dahil edildiði durumlarda da iþveren yýlda en fazla 270 saatle sýnýrlý olmak üzere iþçiye fazla çalýþma yaptýrabilir. Yýlda 270 saatin üzerine çýkan fazla çalýþma ücretinin asýl ücretin içinde olacaðý kararlaþtýrýlamaz, sözleþmeye böyle bir hüküm konulsa bile geçersiz olur. Yýlda 270 saatin üzerine çýkan fazla çalýþmalarda 270 saati aþan kýsým için iþçiye fazla çalýþma ücreti ödenmelidir.
Ýþ Kanunu’nda ve Ýþ Kanununa Ýliþkin Fazla Çalýþma Ve Fazla Sürelerle Çalýþma Yönetmeliði’nde ve diðer yasal mevzuatta açýk bir düzenleme bulunmamaktadýr.
Yargýtay ilke kararlarýna göre bu tür sözleþmelerin, sözleþme özgürlüðü kapsamýnda bazý koþullarla geçerli olduðu deðerlendirilmiþtir.
Yýllýk 270 saate kadar olan fazla çalýþmalara iliþkin FM ücretinin asýl ücretin içinde olduðuna iliþkin anlaþmalarýn geçerli sayýlabilmesi için 3 þart aranmaktadýr. Buna göre;
- Ýþçinin yýllýk 270 saate kadar olan fazla çalýþmalarýn asýl ücrete dahil edildiði yönünde yazýlý olarak onay vermesi,
- Aylýk ücretin, en az “asgari ücret + 22,5 saat fazla mesai ücreti”ni aþacak þekilde yüksek tutarda belirlenmesi,
- Ýþ Kanununda öngörülen 270 saat sýnýrýnýn aþýlmamasý ve edimler arasýnda açýk bir oransýzlýk olmamasý,
gerekmektedir. Yýllýk 270 saate kadar olan fazla çalýþmalarýn asýl ücrete dahil edildiði yönünde yazýlý bir protokol/belge veya iþ sözleþmesinde bir hüküm bulunmadýðý sürece fazla mesainin ücretin içinde olduðu kabul edilemez.
Toplu iþ sözleþmesi ile fazla çalýþma ücretinin aylýk ücrete dahil edilmesi mümkün deðildir.
Fazla çalýþma ücretinin asýl ücrete dahil edilmesi fazla çalýþma için geçerli olup, Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günü çalýþmalarýný kapsamaz. Bu nedenle Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günü çalýþmalarýna ait hak ediþler ayrýca hesaplanarak çalýþanlara ödenmelidir.
