Geçtiðimiz haftaya damgasýný vuran temel iktisat tartýþmasý FED’in (ABD Merkez Bankasý) aylýk 85 milyar dolarlýk tahvil alýmlarý konusunda þimdilik kaydýyla deðiþiklik yapmamayý tercih etmesi idi.
Bu tercihin ABD’de ekonomik konjonktürü, iþgücü piyasasýný yani istihdamý nasýl etkileyeceðini önümüzdeki aylarda göreceðiz.
FED’in aylýk 85 milyar dolarlýk tahvil alýmlarýný azaltmama kararýnýn altýnda, aklý baþýnda iktisatçýlarýn yorumlarýna göre, ABD’de baþlayan ekonomik canlanmayý, daha canlanma süreci çok güçlenmeden yavaþlatmama, hatta öldürmeme kaygýsý yattýðý anlaþýlýyor.
Ancak, geçen hafta ülkemizde yaþanan tartýþmalarda bir sorun olduðu, yorumlarýn yeterli bilgi ve veriye dayanmadýðý da ortada.
Bir örnek vermek gerekirse, FED’in her ay piyasalardan satýn aldýðý 85 milyar dolarlýk tahvil miktarýný gösterebiliriz.
Burada galiba daha önemli olan her ay FED’in satýn aldýðý tahvil miktarýnýn kompozisyonu deðil, doðrudan miktarý.
Geçen haftaki tartýþmalarda FED’in her ay gerçekleþtirdiði 85 milyar dolarlýk alýmlarýn her þeyi, nedenleri, sonuçlarý tartýþýldý ama galiba bu 85 milyar dolarýn nereden çýktýðý, mantýðý konuþulmadý.
FED her ay piyasadan neden 120 milyar dolarlýk ya da 50 milyar dolarlýk tahvil almýyor da 85 milyar dolarlýk alýyor?
Bu sorunun cevabý ve mantýðý iyi bilinmeden olan biteni iyi anlamak mümkün deðil.
Bu sorunun cevabýný iyi bilmek için de kaçýnýlmaz olarak ABD ekonomisini ve özellikle de federal bütçe açýðýný ve Kongre’nin emrettiði kamu borç stoðu tavaný geliþimini iyi izlemek lazým.
2013 senesinin baþýnda yani bu yýlýn bütçesi yürürlüðe girdiði zaman 2013 senesi için öngörülen toplam bütçe açýðý bir trilyon dolar idi; bu yýl ABD’de vergi gelirleri öngörülenden daha iyi gidiyor, bu nedenden mali yýl daha az bir açýkla kapanacak ama baþta öngörülen açýk bir trilyon dolar idi.
FED’in her ay gerçekleþtirdiði 85 milyar dolarlýk tahvil alýmýnýn mantýðý da bu bir trilyon dolarýn on iki aya bölünmesi sonucu ortaya çýkan bir büyüklük, bu nedenden 120 milyar dolar ya da elli milyar dolar deðil.
ABD Hazinesi bütçenin finansmaný için ortalama olarak her ay piyasaya 85 milyar dolarlýk hazine kaðýdý çýkarýyor ve böylece de her ay piyasadan 85 milyar dolar para çekiyor.
Ve bu tahvil çýkarmanýn da iktisatçýlarýn çok iyi bildiði sonuçlarý, büyük çoðu olumsuz, özel yatýrýmlarý, özel sektör istihdamýný kýsýtlayýcý sonuçlarý var.
ABD Merkez Bankasý ise, bu aylýk ortalama 85 milyar dolarlýk hazine kaðýdý ihracýný baz alarak yine aylýk 85 milyar dolar tahvili, galiba yarýsý hazine kaðýdý, yarýsý zehirli kaðýt, piyasadan alýyor ve Hazine’nin çektiði para kadarýný tekrar piyasaya veriyor, böylece de adeta tomurcuklanan istihdam iyileþmesini diri tutmaya, en azýndan kösteklememeye çalýþýyor.
Bundan sonra neler olacaðýný iyi görmek için ABD iþgücü piyasasý kadar, hatta belki daha da önemli olmak üzere ABD federal bütçesini ve Kongre’nin getirdiði kamu borç stoðu tavanýný iyi izlemek
gerekiyor.
2014 senesi için öngörülen bütçe açýðý 2013 senesi için öngörülen açýðýn yaklaþýk 250 milyar dolar altýnda.
Böylece Hazine piyasaya her ay daha az hazine kaðýdý verecek, muhtemelen aylýk 60 milyar dolar (750 bölü 12) dolayýnda olacak tahvil ihracý.
Buna paralel olarak da FED de muhtemelen daha az tahvil satýn alacak piyasadan yani daha az para çýkaracak, yine muhtemelen bu miktar da 1 Ocak 2014’den itibaren aylýk 60 milyar dolar olacak.
Küresel finans piyasalarýnda neler olacaðýný iyi anlamak için lütfen ABD federal bütçesini ve kamu borç stoðu tavanýný (public debt ceiling) yakýndan izleyelim.
