Ateþkesin baþlayacaðý bu evrede garantörlük meselesinin önemi daha da artýyor. Ýsrail iþgali baþladýðýndan bu yana ortaya Türkiye tarafýndan konulan iki tez var. Birincisi "Ýki devletli çözüm". Ýkincisi ise "Garantörlük" meselesi". Sorunu kökünden çözecek bu iki tez; birbirine muhtaç iki öneri aslýnda... Ýki devletli çözüm; yani Filistin ve Ýsrail'in iki baðýmsýz devlet olarak sýnýrlarýnýn belli, otoritelerinin tanýmlý olmasý. Bu konunun ne anlam ifade ettiði üç aþaðý beþ yukarý biliniyor. Ancak garantörlük konusu ile kast edilen biraz muðlak...
Türkiye'nin dediði!
Hatýrlanacaðý üzere Dýþiþleri Bakaný Hakan Fidan, garantörlük meselesini dillendirirken iki temel unsur üzerinde durmuþtu: (1) "Barýþ garantiye alýnmadýkça, hiçbir zaman için bölgedeki Ýsrail devleti ve halký kendisini emniyette hissedemez" (2) "Bu sarmal kendiliðinden sürekli dönecek, garantörlük olarak biz ana fikri ortaya koyuyoruz, asýl sistematiðini tartýþalým". Bu sebeple hem bu kavrama hem de uygulama örneklerine bakmak gerekiyor ki teklifin ne kast ettiði anlaþýlabilsin...
Garantörlük nedir?
Bir konuda güvence verilmesi "garanti"; güvence verilenin gerçekleþmesinin gözetilmesine ve denetlenmesine "garantörlük" deniyor. Bu uluslararasý hukuk anlamýnda söz konusu olursa garantör olan bir devlet veya uluslararasý bir kurum olabiliyor. Kavramýn üç unsuru var: (1) Güvence vermek ve bunun kabul edilmesi. (2) Verilen güvencenin gerçekleþmesi için gerekli tedbirleri almak. (3) Ve sürecin doðru yürüyüp yürümediðini incelemek ve teftiþ etmek...
Garantörlük duraðan bir görev deðil. Bilakis bir sürece yayýlan ve gerektiðinde müdahil olma hakký veren bir sistem. Bu yönüyle garantörlük istenmeyen bir neticenin meydana gelmesini "engelleme"; istenen sonuçlarý da "saðlama" görevi veren bir yapý.
Örnekleri çok
Türkiye açýsýndan bu konuda iki önemli örnek var. Birincisi Kýbrýs'taki durum. Türkiye burada garantör. Bu yetki ona taraflar arasýndaki anlaþmanýn aksamasý halinde düzeltilmesi için tüm gücüyle ve imkânýyla müdahale etme yetkisi veriyor. Bir diðer örnek ise çok yakýndaki Tahýl Krizi Çözümü sürecinde... Burada Türkiye, Rusya ve Ukrayna'ya garanti vermiþti. Hatta oluþturulan "Müþterek Koordinasyon Merkezi" sorunlarýn çözümü noktasýnda yetkili kýlýnmýþtý. Hem garanti veren ve hem de sorunlarý çözebilen bir mekanizma...
Baþka ve çeþitli örnekleri de var. Türkiye'nin hakemliði ile çözülen Afganistan-Ýran sýnýr uyuþmazlýðý meselesi. Türkiye'nin Batum ile ilgili verdiði garanti. Paris Antlaþmasý ile Eflak-Boðdan meselesi üzerinden Osmanlý'nýn toprak bütünlüðüne verilen güvence... Yine soðuk savaþ dönemindeki SSCB ile Finlandiya arasýndaki antlaþma ile ABD'nin AB'ye verdiði imtiyazlar da bunun bir türü.
Barýþ için garanti
Garantörlük kurumu çok çeþitli ve katmanlý bir yapý. Çoðunlukla askeri, siyasi ve ticari bir sebeple oluyor. Türkiye'nin Filistin için yaptýðý öneri ise "insani" yönü aðýr basan türden. Zira Türkiye'nin bu durumdan hiçbir pratik faydasý yok.
Garantörlük antlaþmalarý bir "ittifak" kurmaz. Yani Türkiye, Filistin ile bir ittifak kurup bir baþka devlete savaþ açmak gibi bir argüman üzerinden meseleye bakmamakta. Ortaya çýkacak barýþý tahkim etmek ve kalýcý barýþýn saðlanmasý niyetiyle adým atmakta. Burada sistemin iþler olmasý önemli... Nitekim BM Güvenlik Konseyi de bir tür "garantörlük" sistemidir, ancak hali hazýrda iþlememektedir, fonksiyonsuzdur.
Türkiye'nin garantörlük teklifini duyurduðu tüm dünya olmasýna raðmen esas muhatap Filistin Devleti. Þu bir gerçek, tüm kapsamý çizilmiþ ve belirlenmiþ bir garantörlük kurumunu dile getirmek Türkiye'nin bölgede BM'nin yapmasý gerekenleri üstlenmesi demek. Bu teklif önemli ve garantörlük barýþ için dünyanýn en iyi teklifi, þu anda!..
