Gece çalışması, günümüz çalışma yaşamında öne çıkan vardiya sistemi ile uygulanmakla birlikte, işin niteliği gereği de gündeme gelebilmektedir.
Özellikle hastane ve sağlık tesisleri ile otel ve turizm sektöründe işin doğası gereği gece çalışması yapılmaktadır.
Gece çalışmasına ilişkin hükümler 4857 sayılı İş Kanunu'nun 69'uncu maddesinde hüküm altına alınmıştır.
Bu kapsamda, çalışma hayatında "gece" en geç saat 20:00'de başlayarak en erken saat 06:00'ya kadar geçen ve her halde en fazla 11 saat süren dönemdir.
Gece çalışma süresinin sınırlandırılmış olması iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin önemli bir düzenlemedir.
Gece çalışmaları esasen 7,5 saati geçemez. Aynı zamanda bu hususun istisnaları da bulunmaktadır.
Turizm, özel güvenlik, sağlık hizmeti ve petrol araştırma, arama ve sondaj faaliyetleri kapsamında yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yapılabilmektedir.
Dolayısıyla gece çalışmalarının 7,5 saati geçebilmesi, sektör kısıtlamalarına dikkat edilerek ve işçinin yazılı onayının alınmasıyla mümkün olabilmektedir.
Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle postalar sıraya konulmalıdır. Gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir.
İşçi postalarının en geç haftada bir değiştirilmesi gerekmektedir. Bir hafta gündüz postasında çalışan işçi sonraki hafta mutlaka gece postasında çalışmalıdır. Sürekli gündüz veya sürekli gece postasında çalışmak işin gereklilikleri hariç mümkün değildir.
Postası değiştirilecek işçi kesintisiz en az 11 saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamayacaktır.
İşçinin çalıştığı vardiya saatleri kısmen gündüz kısmen de gece çalışması saatlerine girebilir. Bu durumda "Çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastladığı çalışmaların tamamı gece çalışması olarak değerlendirilmelidir." (Yargıtay 9. HD. 09.12.2020 gün, 2016/36126 E, 2020/17967 K.).
Gece çalışmasında 7,5 saati geçmesi veya sektör kısıtlamalarına dikkat edilerek 11 saati geçmesi yasak çalışma olarak nitelendirilmektedir.
Gece çalışmalarının süresi kanunda 7,5 saat olarak belirlenmiş olmakla birlikte buna uymayan işverenlere 2024 yılı için 14.739 TL idari para cezası getirilmiştir.
Ayrıca işçinin, 7,5 saatten fazla çalıştırılmasından dolayı iş kazasına uğrarsa işverenlerin bu yönde de sorumluluğu da artacaktır.
İşveren, işçiyi 7,5 saatin üzerinde çalıştırırsa hem fazla mesai ücretini ödemekle kalmaz hem de idari para cezasıyla da cezalandırılır.
Bu hususa ilişkin örnek yargı kararları da mevcuttur:
4857 sayılı İş Kanunu'nun 69. maddesi uyarınca gece çalışmasının 7,5 saati geçemeyeceği belirtildiğinden davacının haftalık çalışması 45 saati aşmasa da gece çalışmalarında 7,5 saati aşan çalışma nedeniyle fazla çalışma ücreti hesaplanırken saat ücretinin 1,5 katı esas alınarak hesaplama yapılması gerekmektedir (Ankara BAM 9. HD. 26.11.2020 gün, 2020/1380 E, 2020/2513 K.).
Sonuç olarak gece çalışmalarında çalışma süreleri sınırlarına dikkat edilmesi hem işçinin sağlığı açısından hem de işverenlerin yaptırımlar ile karşılaşmamaları bakımından önem arz etmektedir.
