"Burada doðdum ve burada yaþama hakkým var. Ayný þey Araplar için de geçerli.”
Evin duvarýnda uzun, siyah saçlý güzel bir genç kadýnýn fotoðrafý var. Ýngiliz üniformasý giymiþ yakýþýklý, genç bir adamla çimlerde oturuyor.
95 yaþýndaki bir hanýmefendinin karþýsýnda oturuyorum ve Tel Aviv’deki evinin balkonundan görünen deniz pýrýl pýrýl. Eski Filistin ve yeni Ýsrail ile ilgili anýlarý, genç bir insanýnkiler kadar net. Fotoðraftaki kadýn o.
Adam ise Moþe Dayan. 1967’de Doðu Kudüs, Batý Þeria, Gazze ve Golan’ý iþgal eden eski Ýsrail kurmay baþkaný. Dul eþi Ruth Dayan, Ýsrail’in altýn çocuðunun deðerlerinin, ülkedeki mevcut yönetim tarafýndan çarpýtýldýðýna inanýyor.
Hem dünyaya hem Ýsrailliler’e daha önce defalarca, ülkenin sað kanadýnýn Ýsrail’i mahvettiðini ve Siyonizm’in “normal seyrini izlediðini” söylemiþti.
Þimdi ise ekose eteðiyle oturmuþ, gazeteci konuðunu inceliyor.
“Ýnternetten iki dakika içinde kim olduðuna baktým” diyor. “Arap yanlýsý olduðunu öðrendim. Olmamalýsýn. Dünya yanlýsý olmalýsýn. Irklar arasýnda ayrým olmamalý. Ayrýmcýlýðýn olan þeylerle çok ilgisi var. Ýncil güzel, felsefi bir kitap. Fakat acýmasýz savaþlarla dolu...”
***
Ruth’a internette okuduðu her þeye inanmamasý gerektiðini ve kýsa süre önce The Independent’ta annemin kýzlýk soyadýnýn Rose olduðunu ‘açýða vurduðum’ için bir web sitesinin beni Mossad ajaný olmakla suçladýðýný söyledim. Kahkahalara boðuldu. “Ýsrailliler bana Filistinliler arasýnda ‘konuþacak kimse olmadýðýný’ söylediklerinde, sinirim bozuluyor” dedi. “Siyasetle uðraþan insanlarýn çoðu Araplar’ý görmüyor. Bölgelere gidiyorum ancak Ramallah’a girmek için Ýsrail’den izin almam gerekiyor.”
Kendinden emin, seçkin bir Ýngilizce konuþuyor ve 1948’e kadar Filistin’i yönetmiþ bu ülkeye hayranlýk duyduðu açýk. 1917’de, Filistin Osmanlý yönetimi altýndayken doðmuþ ve ailesiyle Londra’ya taþýnmýþ olan hanýmefendi gururla “Ben bir Ýngilizseverim” diyor. Tüm Ýngiltere’deki tek Yahudi Filistinli çocuk oymuþ.
Keskin bir hafýzasý var ve bazý köþelere dokunmamayý seçiyorum. Moþe Dayan, gözünde siyah bandý ve sosyalist idealleri ile bir savaþ kahramanýymýþ. Fakat ayný zamanda uslanmaz bir çapkýnmýþ ve o ve Ruth, 36 yýllýk evlilikten sonra 1971’de boþanmýþlar. Ona fotoðraftaki Ýngiliz üniformalý genç Dayan’ý soruyorum. Ruth 18, Moþe 20 yaþýndayken birbirlerine deli gibi aþýk olduklarýný söylüyor. Moþe 1939’da 34 Yahudi militandan biri olarak Ýngilizler tarafýndan tutuklandýðýnda, sekiz yaþýnda bir kýzý varmýþ. Fakat daha sonra, 1941 Lübnan iþgalinde görev almak üzere serbest býrakýlmýþ ve Fransýz bir keskin niþancý tarafýndan gözünden vurulmuþ. Söylentiye göre gözünü Damour’da kaybetmiþ. Ruth ise daha güneyde, Sidon yakýnlarýnda kaybettiðini düþünüyor.
Ruth Araplar’ýn ve Yahudiler’in bir arada yaþadýðý asýl Filistin’in deðerlerine özlem duyuyor. “Büyük oðlum 1942’de bir Arap’ýn evinde doðdu.”
Artýk “Siyonizm” sözcüðünden hoþlanmýyor. “Topraðý düzelterek ve sýtma tehlikesi bulunan bataklýklara dizlerimize kadar girip çalýþarak bu ülke kuruldu. Baþlangýçta Müftü bile Yahudiler’in yanýndaydý.” 1929’da 12 yaþýndayken Filistin’e döndüðünde, “Yahudi olduðumu bilmiyordum. Filistin’in ne olduðunu bilmiyordum. Annem eski Kudüs’teki bir Arap anaokulunda çalýþýyordu. Sion Daðý’ndaki bir çocuk parkýna giderdik. Bunu bir Yahudi kurmuþtu ve tek þartý Yahudiler gibi Araplar’ýn da girebilmesiydi.”
“Evde bana Arapça öðrettiler... Burada doðdum ve burada yaþama hakkým var. Ayný þey Araplar için de geçerli. Dindar bir evde büyütülmedim. 1903’te buraya gelen büyükbabam Ýbranice bilmezdi... Þimdi etrafýmýzda olanlarý gördükçe, bu beni daha çok korkutuyor.”
Ruth Dayan bir aristokrat. Kýzkardeþi Reuma, Ýsrail Savunma Bakaný, sonra Devlet Bakaný olan Ezer Weizman ile evlenmiþ. Üç çocuðundan biri Ýsrail parlamentosunda, biri yazar, diðeri ise ünlü bir oyuncu. Bir feminist, bir vatansever ve “eski” Ýsrail’e özlem duyan biri olarak, eski dönemlerin mükemmel bir örneði. Ve Ruth Dayan gibi olabilirsem, doksanlý yaþlarýmý görme niyetindeyim.
