Bahsettiðimiz üzere gelecek kuþak haklarý "sonraki nesillerin bozulmamýþ bir ekosistem ve saðlýk, refah ve barýþ̧ içinde bir dünya düzeni içine doðma ve yaþamlarýný sürdürme, kendilerinden sonraki nesilleri oluþturabilmesi" için haklar disiplininin gözden geçirilmesi demek bir yönüyle. Pek tabi bu ifadeden ibaret deðil yaklaþým...
TEMEL MOTÝVASYONU
Bu konuda BM ile birlikte bir çalýþma yapan Maastricht Üniversitesince belirlenen prensipler üzerinden meseleye daha geniþ bakma imkânýmýz var. Bir süre sonra uygulamaya etki edecek bu güncel tartýþmanýn gerisinde kalmamak ve bu ilkeleri þimdiden bilmek, üzerinde düþünmek gerekiyor.
Bu metnin temel amacý þöyle özetlenebilir: "Gelecek nesillerin uluslararasý hukuk kapsamýnda 'insan haklarý' anlamýnda hak sahipliðini tespit etmek ve bu sahipliðin sonucu olarak temiz, saðlýklý ve güvenli bir çevrede yaþama hakkýný hukuk baðlamýnda tesis edebilmektir..."
Ýlkeleri kaleme alanlar "uzun vadeli ve nesiller arasý risklere iliþkin karar alma süreçlerinde onlarýn bakýþ açýlarýna ve katýlýmlarýna özel bir önem verilmesi gerektiðini" vurgulamakta...
ÝLKELERÝN KAPSAMI
Ýlkeler, gelecek nesillerin insan haklarý alanýný tanýmak için bir temel olarak uluslararasý hukukun hem saðlamlaþtýrýlmasýný hem de ilerici bir yorumunu saðlamayý amaçlamakta. Ýnsan neslinin sürekliliðini esas alan bu yaklaþým þöyle özetlenebilir: "tarihsel adaletsizliklerin günümüzde insan haklarýndan yararlanmayý etkilediði gibi, þu anda hayatta olanlarýn davranýþlarý da gelecekte var olacak nesillerin haklarýný etkileyecektir"
Buna göre þu anda var olan kültürlerin ve "yerli haklarýn korunmasý", kuþak farkýnýn meydana getirdiði ayrýmcýlýðýn önlenmesi, doðal kaynaklarýn emanet olduðu fikri, gençlerin yerel karar verme mekanizmalarýna katýlýmý, yönetim mekanizmalarýnda gelecek nesiller yönünden pozitif ayrýmýn gündeme getirilmesi gibi hususlarý kapsamaktadýr.
Metinde sadece devletlerin deðil, ulusal üstü kuruluþlar, þirketler gibi devlet dýþý aktörlerin, bireylerin ve topluluklarýn görev ve sorumluluklarýnýn düzenlenmesi yolu da önerilmektedir... Ýlkeler, "...mahkemelerin ve diðer ulusal ve uluslararasý insan haklarý organlarýnýn, gelecek nesillerin ve onlarýn temsilcilerinin insan haklarý ihlallerini telafi etmeyi amaçlayan davalardaki hukuki konumlarýný..." tespit etmek gerektiðini ileri sürmektedir.
ÖNEMLÝ BAÞLIKLAR
Yirmi iki sayfalýk metinden kendimce önemli bulduðum baþlýklarý þöyle sýralayabilirim:
˃ Geçmiþte, günümüzde ve gelecekte yaþayan tüm insanlar eþittir.
˃ Gelecek nesiller þimdinin tüm insan haklarý çerçevesinden yararlanma hakkýna sahiptir.
˃ Ýkamet yeri, yaþ, aile durumu, doðum, sosyal statü farklýlýklarý gelecekte hak kayýplarýna sebebiyet verecek bir neden olmamalýdýr.
˃ Devletler, emanetçi sýfatýyla doðal kaynaklarýn kullanýmýnda, gelecek nesillerin haklarýna zarar gelmemesi için makul kýsýtlamalar getirmelidir.
˃ Ülkeler, uzay çalýþmalarýnda gelecek nesilleri gözetmelidir.
˃ "Yerel haklarýn" geleneksel yaþamlarýný korumak ve aktarmalarýný temin etmek için gerekli adýmlar atýlmalýdýr.
˃ Yaþanan krizlerin çözümünde gelecek nesillere yük yükleyecek tedbirlerden kaçýnmak herkesin sorumluluðudur.
"GELECEK NESÝLLERE SAYGI GÖSTERMEME"
Ýlkeler, hangi davranýþlarýn gelecek nesillere saygýsýzlýk olacaðýný da düzenlemiþtir.
Bazýlarý þöyledir:
* Doðal kaynaklarýn sürdürülebilir olmayan þekilde kullanýlmasý ve tüketilmesi.
* Ekosistemleri kirletmek veya bozmak.
* Ýklim kriziyle ilgili bilgilerin sansürlenmesi, saklanmasý, kasýtlý olarak yanlýþ sunulmasý.
* Gelecek nesillerin insan haklarýndan yararlanmasýný baltalayan antlaþmalar yapýlmasý.
* Bir topluluðun veya halkýn kültürel mirasýnýn gelecek nesillere gönüllü olarak aktarýlmasýna müdahale etmek.
* Gelecek nesillerin insan haklarýndan tam olarak yararlanmasýný tehdit eden yapay zekâ sistemlerinin veya teknolojik uygulamalarýn geliþtirilmesi veya kullanýlmasý.
Bu belirttiklerimiz bir özet. Ve bu ilkelerde itiraz edeceðimiz birçok yön var. Ancak dünyanýn ilerleyen günlerdeki tartýþmalarý bunlar olacak gibi... Bu halde gelecek nesillere iliþkin "bize dair kaygýlarý" içeren bir metinle bu sürece katký sunmamýz gerekiyor bence, hatta gelecek nesillerin korunmasý hakkýnda bir yasal düzenlemeyi gündeme getirebiliriz, bir ilk olma adýna... Siz ne düþünüyorsunuz bu konuda?
