Bahsettiğimiz üzere gelecek kuşak hakları "sonraki nesillerin bozulmamış bir ekosistem ve sağlık, refah ve barış̧ içinde bir dünya düzeni içine doğma ve yaşamlarını sürdürme, kendilerinden sonraki nesilleri oluşturabilmesi" için haklar disiplininin gözden geçirilmesi demek bir yönüyle. Pek tabi bu ifadeden ibaret değil yaklaşım...
TEMEL MOTİVASYONU
Bu konuda BM ile birlikte bir çalışma yapan Maastricht Üniversitesince belirlenen prensipler üzerinden meseleye daha geniş bakma imkânımız var. Bir süre sonra uygulamaya etki edecek bu güncel tartışmanın gerisinde kalmamak ve bu ilkeleri şimdiden bilmek, üzerinde düşünmek gerekiyor.
Bu metnin temel amacı şöyle özetlenebilir: "Gelecek nesillerin uluslararası hukuk kapsamında 'insan hakları' anlamında hak sahipliğini tespit etmek ve bu sahipliğin sonucu olarak temiz, sağlıklı ve güvenli bir çevrede yaşama hakkını hukuk bağlamında tesis edebilmektir..."
İlkeleri kaleme alanlar "uzun vadeli ve nesiller arası risklere ilişkin karar alma süreçlerinde onların bakış açılarına ve katılımlarına özel bir önem verilmesi gerektiğini" vurgulamakta...
İLKELERİN KAPSAMI
İlkeler, gelecek nesillerin insan hakları alanını tanımak için bir temel olarak uluslararası hukukun hem sağlamlaştırılmasını hem de ilerici bir yorumunu sağlamayı amaçlamakta. İnsan neslinin sürekliliğini esas alan bu yaklaşım şöyle özetlenebilir: "tarihsel adaletsizliklerin günümüzde insan haklarından yararlanmayı etkilediği gibi, şu anda hayatta olanların davranışları da gelecekte var olacak nesillerin haklarını etkileyecektir"
Buna göre şu anda var olan kültürlerin ve "yerli hakların korunması", kuşak farkının meydana getirdiği ayrımcılığın önlenmesi, doğal kaynakların emanet olduğu fikri, gençlerin yerel karar verme mekanizmalarına katılımı, yönetim mekanizmalarında gelecek nesiller yönünden pozitif ayrımın gündeme getirilmesi gibi hususları kapsamaktadır.
Metinde sadece devletlerin değil, ulusal üstü kuruluşlar, şirketler gibi devlet dışı aktörlerin, bireylerin ve toplulukların görev ve sorumluluklarının düzenlenmesi yolu da önerilmektedir... İlkeler, "...mahkemelerin ve diğer ulusal ve uluslararası insan hakları organlarının, gelecek nesillerin ve onların temsilcilerinin insan hakları ihlallerini telafi etmeyi amaçlayan davalardaki hukuki konumlarını..." tespit etmek gerektiğini ileri sürmektedir.
ÖNEMLİ BAŞLIKLAR
Yirmi iki sayfalık metinden kendimce önemli bulduğum başlıkları şöyle sıralayabilirim:
˃ Geçmişte, günümüzde ve gelecekte yaşayan tüm insanlar eşittir.
˃ Gelecek nesiller şimdinin tüm insan hakları çerçevesinden yararlanma hakkına sahiptir.
˃ İkamet yeri, yaş, aile durumu, doğum, sosyal statü farklılıkları gelecekte hak kayıplarına sebebiyet verecek bir neden olmamalıdır.
˃ Devletler, emanetçi sıfatıyla doğal kaynakların kullanımında, gelecek nesillerin haklarına zarar gelmemesi için makul kısıtlamalar getirmelidir.
˃ Ülkeler, uzay çalışmalarında gelecek nesilleri gözetmelidir.
˃ "Yerel hakların" geleneksel yaşamlarını korumak ve aktarmalarını temin etmek için gerekli adımlar atılmalıdır.
˃ Yaşanan krizlerin çözümünde gelecek nesillere yük yükleyecek tedbirlerden kaçınmak herkesin sorumluluğudur.
"GELECEK NESİLLERE SAYGI GÖSTERMEME"
İlkeler, hangi davranışların gelecek nesillere saygısızlık olacağını da düzenlemiştir.
Bazıları şöyledir:
* Doğal kaynakların sürdürülebilir olmayan şekilde kullanılması ve tüketilmesi.
* Ekosistemleri kirletmek veya bozmak.
* İklim kriziyle ilgili bilgilerin sansürlenmesi, saklanması, kasıtlı olarak yanlış sunulması.
* Gelecek nesillerin insan haklarından yararlanmasını baltalayan antlaşmalar yapılması.
* Bir topluluğun veya halkın kültürel mirasının gelecek nesillere gönüllü olarak aktarılmasına müdahale etmek.
* Gelecek nesillerin insan haklarından tam olarak yararlanmasını tehdit eden yapay zekâ sistemlerinin veya teknolojik uygulamaların geliştirilmesi veya kullanılması.
Bu belirttiklerimiz bir özet. Ve bu ilkelerde itiraz edeceğimiz birçok yön var. Ancak dünyanın ilerleyen günlerdeki tartışmaları bunlar olacak gibi... Bu halde gelecek nesillere ilişkin "bize dair kaygıları" içeren bir metinle bu sürece katkı sunmamız gerekiyor bence, hatta gelecek nesillerin korunması hakkında bir yasal düzenlemeyi gündeme getirebiliriz, bir ilk olma adına... Siz ne düşünüyorsunuz bu konuda?
