Hafta içerisinde bir TV kanalýndan görüþ almak için aradýlar; konu “Kozmetik Ürünlerdeki Gluten”. Tahýllar içerisindeki gluten kozmetik ürünlerin ciltte daha uzun süre kalmasýný saðlýyormuþ. Sorduklarý þu; glutenli kozmetiklerin saðlýða zararý olup olmadýðý. Doðrusu gluten paranoyasýnýn bu boyutlara geldiðine çok þaþýrdým! Daha önce görüþ aldýklarý biri glutenin baðýrsaklardan ve ciltten emilim gösterebileceði kehanetinde bulunmuþ. Kim ve neci olduðunu bilemiyorum ama eðer bu yorumu yapan bir akademisyen ise ülkemiz bilimi adýna endiþe duydum!
Gluten buðday, arpa, çavdar gibi tahýllarýn tohumlarýnda niþastalý özü içerisinde bulunan ve prolaminler olarak adlandýrýlan bitkisel bir protein ailesi; buðdayda glutenin ve gliadin; çavdarda sekalin, arpada hordein fraksiyonlarýndan oluþuyor. Gluten, viskoelastik özelliði nedeniyle o çýtýr çýtýr simitlerin ve ekmeklerin esnekliðini veren madde. Glutensiz bir simitin ne kadar yavan, lezzetsiz olacaðýný düþünün! Proteinler büyük kimyasal yapýlarý nedeniyle emilebilmesi için proteolitik enzim adý verilen özel enzimlerle peptit ve amino asitlere parçalanmalarý gerekir. Ancak bu enzimler cildimizde bulunmadýðýndan makromoleküler yapýsý nedeniyle glutenin ciltten emilebilmesi mümkün deðil. Þüphesiz Çölyak hastalarý ya da Çölyak dýþý gluten hassasiyeti olan kiþilerin glutenli besinleri tüketmesinin riskli olduðu bir gerçek. Ancak toplumda bu tip hastalarýn oraný sadece yüzde 1 civarýnda. Burada dikkat çekici bir husus çölyak dýþý gluten toplumda daha yaygýn görülen (yüzde 10-20) duyarlýlýðýnýn iltihaplý baðýrsak hastalýðý (IBD) ile karýþtýrýlmasý; yani yanlýþ teþhis!
Diðer taraftan, GlutenSÝZ kavramý insanlarýn beyinlerine öylesine kazýnmýþ ki, iþ artýk kozmetik boyutuna da sýçramýþ. Ýnternette þöyle bir baktým, bir sürü Glutensiz kozmetik ürün reklamý; þampuanlar, diþ macunlarý, makyaj malzemeleri, deodoranlar... Çok ender olarak rastlanabilecek temas dermatiti dýþýnda haricen uygulanan tahýl ürünlerinin bir risk oluþturmasý söz konusu deðil.
Aslýnda durum tamamiyle bir ticari pazarlama stratejisi. Ticarette daha fazla satýþ için daima yeni sloganlar aranýr. Glutensiz diyet, glutensiz kozmetikler gibi ortaya atýlan bu kavramlarýn tüm dünyada yarattýðý ticaret hacmi 20 milyar dolarlýk dev bir ticari boyut. Sadece diyet ya da kozmetik ürünler deðil, geçen ay üniversitemizin analiz laboratuvarlarýný gezerken sadece ürünlerde gluten var mý, yok mu tespit edebilmek için “gluten analizörü” cihazý bulunduðunu hayretle gördüm.
Ne yazýk ki, içinden mikrobesleyici elementler ve lifler gibi yararlý bileþenleri çýkarýlmýþ, fakirleþtirilmiþ ürünlere birkaç misli fazla para veriyoruz. Saha çalýþmalarý glutensiz diyetin þeker hastalýðý geliþme riskini artýrabileceðini bildiriliyor. Yapýlan analizde tüketilen gluten miktarý azaldýkça tip-2 diyabet riskinin arttýðý görülmüþ. Bunun nedeni glutenin baðýrsaklarda sindirilmeden uzun süre kalmasý nedeniyle þeker emilimini engellemesi. Ayrýca gluten baðýrsaklardaki yararlý bakterilerin geliþimi için de uygun besleyici ortam saðlýyor. Günde 90 gram tam tahýl ekmeði tüketilmesi ile kolon kanseri geliþme riskinin yüzde 17 azaltýlabileceði yine uluslararasý yetkin kurumlar (Dünya Kanser Araþtýrma Fonu ve Amerikan Kanser Araþtýrma Enstitüsü) tarafýndan yapýlan deðerlendirmeler sonucu ortaya konulmuþ. Bir baþka deðerlendirme çalýþmasýnda glutenli besinlerin koroner kalp hastalýðý geliþimi riskini yüzde 15 oranýnda azaltabildiði sonucuna varýlmýþ. Bir baþka yanýlgý da kilo vermek için glutensiz diyet uygulayanlarda; protein çýkarýlýnca besinlerin yað içeriði arttýðýndan glutensiz diyetlerin þiþmanlatma riskini artýrdýðý bildiriliyor.
Bu konuda yazýlmýþ bilimsel çalýþmalar ve yorumlar hakkýnda daha ayrýntýlý bilgi için aþaðýdaki dergilerdeki makaleleri okumanýzý öneririm.
Niland B, Brooks D, 2018. Health benefits and adverse effects of a gluten-free diet in non-Celiac disease patients. Gastroenterology and Hepatology 14(2), 82-91. Ýngilizce.
Atilla Bektaþ ve Melih Özel, 2018. Gluten: Dost mu Düþman mý? Güncel Gastroenteroloji 22(2), 127-134. Türkçe ve internetten okunabiliyor.
