"Mülteci sorunu, tüm devletlere ve insanlara,
insan haklarına olan bağlılıklarını sınayacakları
bir sınav olarak sunulmalıdır". Sadoko Ogata
Malum Suriye'de ülkemizin yakından takip ettiği bir süreç yaşanıyor. Yaşananlar askeri ve siyasal yönü ağır basan meseleler. Ancak meselenin bir de hukuki yönünü bilmek gerekiyor. Bu yaşanan olaylar, makul bir yere evrilirse Suriyeli sığınmacıların* dönüşleri için geniş bir imkân doğabilir.
"PUSH BACK" YETKİSİ
"Türkiye sığınmacıları geri göndersin", "seçilirsek derhal göndereceğiz" şeklinde siyasi slogan ve vaade dönüşen çıkışları hatırlayalım. Muhalefet bu konuda dikkat çekip oy toplamak için bu ifadeleri sıkça tekrarladı. Zaman zaman yine duyuyoruz. Bu söylemin hukuki açıdan pek karşılığı yok. Sığınma meselesinde uluslararası hukukun temel bir kuralı var. Buna göre, gelen kimselerin geldikleri ülkelerde çatışma hali devam ediyorsa veya can güvenlikleri yoksa geri itme imkânı yok. Kabul etmek gibi bir zorunluluk doğuyor bu hallerde. Bu, sorunlu ülkelere komşu olan devletlere yüklenmiş bir yük maalesef.
SAHADA DURUM NE?
Almanya'da Kuzey Ren Vestfalya'daki Münster Eyalet Yüksek İdare Mahkemesi, "siyasi nedenlerle kalma hakkı" talep eden bir Suriyelinin isteğini bu yılın temmuz ayında reddetmiş ve şöyle bir karar vermişti: "Suriye artık güvenli bir ülke". Sadece 36 bin Suriyelinin bulunduğu eyaletteki yüksek mahkemenin verdiği bu karar; Almanya'nın geri gönderme konusundaki kararlılığını tescillediği için önemliydi. Ancak mahkemenin kararının saha gerçekleri ile uyuşmadığını çok net biliyoruz. Gerçekten bir güvenli bölgenin olması sadece Türkiye'nin bu sorunu çözmesine yardımcı olmayacak, Almanya'da tescillenen AB'de benzer seyreden bu kayıtsız tavrın zararlarını izale etmek açısından da önemli.
HAREKATLAR...
Suriye konusunda yaşanan son olaylar ilginç bir mihenk oldu. Denizler aşıp konuşlanan ABD'nin, kilometrelerce uzaktan gelen Rusya'nın, komşumuz başta İran'ın, Irak'ın; bölge devletlerinin, İsrail'in ve diğer ülkelerin "Suriye'de ne işi var" diye bir kez dahi sormayan kitle; her adımını uluslararası hukuka harfiyen uygun biçimde atan ve toprağını koruma derdinde olan Türkiye'ye itiraz ediyor. Şartların mecbur kıldığı harekatlara gerek olmadığı konusundaki eleştirileri daha anlamsız ve sığ noktaya taşımakta sınır tanımıyorlar. Oysa Türkiye'nin "geri gönderme politikasını" etkin biçimde yürütebilmesi için gerekli olan "güvenli alanın" oluşmasını sağlayabilecek her adım lehimize değil mi?
"BAŞARISIZ DEVLET"
Hukuki açıdan bir devlet, ulusal ve uluslararası alanda hükmetme kabiliyetini kaybetmişse ve sınırlarını kontrol edemez durumdaysa "failed state" olarak niteleniyor. Bu da başarısız devletin egemenlik alanında "uluslararası toplum adına ve yararına" adımlar atılmasını elverişli kılıyor... Bu bağlamda Esed rejimi kendi halkını koruyamadığı gibi ülkesinden başka ülkelere terör saldırıları yapılmasını da engelleyemeyen bir "başarısız devlet" meydana getirdi!
SURİYE AYRI ESED AYRI!
Türkiye'nin bu konudaki toplantı ve protokollerde altını çizerek "Suriye'nin toprak bütünlüğünü temin ve teyit etmesi" yönünde verdiği garantiyi; Esed rejiminin devamını da içerdiğini düşünerek yorum yapanlar ciddi bir yanılsama içinde. Bu alandaki tüm metinlere baktım. Türkiye, "anayasal geçiş" sürecine yaptığı vurgu ile temel derdinin rejimin bekası olmadığını, bilakis bunun değişmesi gerektiğini belirtiyor.
HUKUKİ İHTİYAÇ
Türkiye'nin temel derdi güvenli bölge. Ama güvenli bölgeden kasıt iki hususa işaret ediyor. Birincisi yukarda anlattığımız gibi geri gönderme politikası ile ilgili. İkincisi ise "terörden arındırılmış olması bu sahanın". Terör odaklarının saldırılarının merkezi haline gelen bu yerler ülkemiz için güvenlik tehdidi içeriyor. Özü itibarıyla güvenli bölge oluşumu için BM Antlaşması uyarınca meşru müdafaa hakkını kullanan Türkiye o sahalara yerleşmek kastı ile girmiyor. Sahada var olan ve Türkiye'ye tehdit oluşturmayacağından emin olunan grupların desteklenmesi de bu hukuki ihtiyaca dayanıyor aslında. Zira "başarısız devletin" vatandaşları bir yardım istediğinde bunu yerine getirmek bir insan hakları sorumluluğu...
(*) Bu ifadeyi anlatım kolaylığı için "geçici koruma altında olanlar" karşılığı olarak kullanmaktayım.
