Öðrenmenin en iyi yolu örnekler üzerinden anlamaya çalýþmaktýr. Bu yazýmda sizlere, dýþarýdan bakýldýðýnda “Beceriksizlik” olarak adlandýrýlabilecek bir durumdan, Apraksi’den söz edeceðim. Hâlâ gizemini büyük ölçüde koruyan, benim de tutku ile anlamaya çalýþtýðým beynin bir oyunudur bu. O nedenle bu konuyu sizlere hasta örnekleri ile anlatmaya çalýþacaðým.
Bir hastamýn yakýný bana hastalarýnýn anlam veremedikleri bir hareketini anlatarak þaþkýnlýðýný belirtmiþti. “Arabanýn kapýsýný açmýþtýk ve binmesini rica ettik, bir de ne görelim. Arabanýn arka koltuðuna tavuk gibi tünemiþti. Neden böyle durduðunu sorduðumuzda, ne yapmasý gerektiðini bilemediðini söyledi. Bize þaka yaptýðýný sandýk”. Diðer bir hastamda olan sýkýntýyý ise yakýnlarý þöyle ifade ettiler: “Duþ yapmasý için yardým etmeye gittiðimde, bir elinde þampuan, diðer elinde duþ baþlýðýný tutuyor ve anlamsýz anlamsýz bakýyordu. Baþýný yýkamasýný söylediðimde ise elindeki duþ baþlýðýný kafasýna doðru tutup, þampuaný ise yere döktü”. Her iki hastanýn da Demans tanýsý vardý. Acaba artýk onlarý anlamýyor muydu? Hayýr gayet de iyi anlýyordu. Çünkü hastalýðýn erken bir evresindeydiler ve daha önce söylediklerini anlamadýðý olmamýþtý. Anlama sorunu olmadan geliþen bu bozukluk, beynimizin hangi alanýnda ve nasýl kodlanan bir bilginin kaybýnda gerçekleþiyor?
Apraksi kiþinin amaçlý bir hareketi, motor fonksiyonlarý ile ilgili bir sýkýntý olmadan yapamamasý durumudur. Dýþarýdan bakýldýðýnda çok basit görünen bu hareketlerin, beynimizde hangi iþlemlerden geçerek oluþtuðunu bilmediðimizden dolayý, böyle bir kiþi gördüðümüzde bize tuhaf gelebilir. Saç tarama, duþ alma, týraþ olma gibi günlük iþler bize çok basitmiþ gibi gelir. Halbuki oldukça basit görünen bu eylemlerle ilgili beynimizdeki baðlantý alanlarýnda ufak bir problemden dolayý Apraksi geliþebilir. Apraksi’nin birçok türü vardýr. Her türlü istemli motor harekette görülebilir. Asýl problem, istemli olarak yapýlan bu hareketleri planlama bozukluðudur. Bir eylem içerisindeki hareketlerin sýrasýný þaþýrýr.
Peki beynimizin hangi alaný bundan sorumludur? Dominant hemisferimiz yani baskýn olan beyin yarýmküremizde (genellikle sol) bulunan Supramarginal bölge (görselde iþaretlenen alan) istemli hareketlerimizin planlandýðý merkezdir. Bu merkezde planlanan istemli hareket gerçekleþtirilmek üzere baðlantý yollarý aracýlýðýyla, ön lobumuz olan frontal bölgede bulunan Presentral Gyrusa iletilir. Buradan çýkan nöronlar (sinir hücreleri) aracýlýðý ile, hareketi plan dahilinde gerçekleþtirmek için, ilgili bölgelere sinyaller gider ve eylem gerçekleþir. Böylece elimize aldýðýmýz tarakla saçýmýzý tarayabilir ya da önümüzde bulunan bardaða su doldurup içebiliriz. Halbuki bu hastalarda anlama ile ilgili bir sýkýntý yoktur.
Bu “beceriksizlik” hali hangi durumlarda ortaya çýkar? Yukarýda bahsettiðim Supramarginal Gyrus-aradaki baðlantý yollarý-Presentral Gyrus döngüsü içerisindeki herhangi bir yerde aksama olduðunda, Apraksi ile karþýlaþabiliriz. Bu bulgu genellikle bazý nörolojik hastalýklarýn seyri esnasýnda ortaya çýkar. Beyin hücre ölümü ile giden demansiyel sendromlarýn seyri sýrasýnda görülebileceði gibi, bahsettiðim alanlarý besleyen bir damarýn týkanmasý sonucunda tek baþýna da görülebilir. Beyin damar týkanýklýðý denilince genellikle ilk akla gelen bulgu, felçtir. Halbuki dýþarýdan tanýmlanmasý çok zor olan bu tür bulgularla da karþýmýza gelebilirler. Bu iþin profesyonelleri olarak bizler, beyni ancak hastalýklar sýrasýnda çýkardýðý bulgular ile tanýmaya çalýþýrýz. Hangi alan etkilendiðinde hangi fonksiyonunun yitirildiðini görerek öðreniriz. Öyle ki duyduðumuzda çok tuhaf gelebilecek bazý bulgular, beyin fonksiyonlarý tanýmýnýn ne kadar geniþ olduðunu gösterir bizlere. Örneðin vücudumuzun bir yarýsýný tamamen yok saydýðýmýz bir bulgu vardýr. Buna “Ýhmal Fenomeni” denir. Bu bulguya sahip kiþi, yüzünün bir yarýsýný týraþ ederken, diðerini yok sayarak býrakmakta ve farkýna bile varmamaktadýr. Dilerseniz beynin bu çok ilginç fonksiyonunu ve bize rutin hayatta ne gibi katkýlarý olduðunu da baþka bir yazýda konuþalým.
Brown Üniversitesi’nde fareler üzerinde yapýlan ve Cell Reports dergisinde yayýmlanan yeni bir çalýþmanýn sonucuna göre; erken yaþta strese maruz kalan diþilerin beyin hücre geliþimlerinin olumsuz yönde etkilendiði, dikkat bozukluklarý geliþme riskinin arttýðý saptanmýþ.
Bellekle ilgili sýkýntýlar depresyonda da görülebilir ki erken evrede en karýþtýrýlan durumlardan birisidir. Hasta depresyona baðlý bellek problemleri yaþýyor olabilir ya da bellek problemlerinin hastanýn yaþam motivasyonunu düþürmesi nedeniyle depresyon yaþýyor olabilir. Bu durumda genellikle þöyle bir yol izleriz; Hastaya depresyon tedavisi baþlar ve takibe alýrýz. Birkaç ay içerisinde bellek problemleri düzeliyorsa Alzheimer hastalýðý deðildir, ama halen devam ediyorsa o zaman daha dikkatli olmak gerekir.
