Çocukluk döneminde hayal gücü ne kadar kullanýlýrsa beyin geliþimini de o kadar destekler. O yüzden küçük yaþlarda bir sanat dalý ile uðraþmak çok önemlidir. Çocuðunuzun hayal gücünü sýnýrlamaya kalkýþmanýz onun beyin geliþimini negatif yönde etkiler.
Hayal kurmak denildiðinde aklýnýza sadece isteklerimizin gerçekleþtiðini düþlediðimiz zamanlar gelmesin. Bu örnek en basit olaný. Fantastik filmlerdeki ana karakterlerin hepsi hayal dünyasýnýn ürünü. Örümcek Adam, Süpermen gibi Marvel filmlerindeki karakterlerin hepsi beynimizin bu ayrýcalýklý fonksiyonu sonucunda ortaya çýkmýþ. Peki neden buna ‘beynimizin ayrýcalýklý fonksiyonu’ dedim. Çünkü bilindiði kadarýyla bu fonksiyonun sadece insan beynine özel olduðu düþünülüyor. Aslýna bakarsanýz son zamanlarda yapýlan bazý hayvan çalýþmalarý çok þaþýrtýcý sonuçlar veriyor. Hayvanlarda olmadýðýný düþündüðümüz birçok fonksiyonun var olduðunu yeni keþfetmeye baþlýyoruz. Buna en fazla maymunlar örnek gösterilir. Özellikle yunus, karga, ahtapot, fil gibi hayvanlarýn zekâsýnýn yeni yönleri keþfedildikçe düþüncelerimiz daha çok deðiþeceðe benziyor. Bilimsel verileri yorumlayarak geliþtirdiðim kiþisel fikrim ise hayvan zekâsýnýn asla küçümsenmemesi gerektiði yönünde. Sanat bu fonksiyonun bir ürünüdür.
Ýnsan beyni hafýzasýna kaydettiði farklý farklý bilgileri ve imajlarý kullanarak daha önce hiç görmediði ya da daha önce hiç olmayan þeyler yapabilir. Örneðin aklýnýzda üç tane gözü olan, uçabilen, mavi renkli yarý insan yarý hayvan bir canavar hayal edebilirsiniz. Hatta eðer kabiliyetiniz varsa bunu çizebilirsiniz. Buna mental sentez denir. Yani bütünün parçalara ayrýlmasý, parçalarýn farklý kombinasyonlar þeklinde birleþtirilerek daha önce hiç olmayan bir þeyin ortaya konmasý. Sanattaki yaratýcýlýk kavramýnýn özündeki budur. Fakat bunun olabilmesi için beynin farklý alanlarýndan gelen sinyallerin ayný anda birleþmesi gerekir. Bu da sinir liflerinin etrafýný saran miyelin kýlýfýnýn ileti hýzýný artýrmasý ile mümkün olur. Beyin geliþiminin en önemli kýsmý çocukluk döneminde olur. Çocukluk döneminde hayal gücü ne kadar kullanýlýrsa beyin geliþimini de o kadar destekler. O yüzden küçük yaþlarda bir sanat dalý ile uðraþmak çok önemlidir. Çocuðunuzun hayal gücünü sýnýrlamaya kalkýþmanýz onun beyin geliþimini negatif yönde etkiler. Hayal kurmanýn ve hayal gücünün önemini anlatan daha fazla toplumsal çalýþmalar yapýlmalý. Bu konuda çok önemli çalýþmalar yapan sosyolog/yazar Bige Güven Kýzýlay’ýn Hayal Aðacým isimli bir kitap serisi var. Çocuklarýn hayal gücünü geliþtirmelerinin çok önemli olduðunu vurgulayan ve bu konuda söyleþiler düzenleyen Bige Güven Kýzýlay’ýn gözlemlerini merak ettiðimden yakýn zamanda bir röportaj planlýyorum.
Beynimizin hayal gücü bununla da sýnýrlý kalmýyor. Ayna devreleri olarak adlandýrýlan sinir lifi baðlantýlarýndan dolayý, karþýmýzdaki kiþi bir iþ yaparken bizim de o iþle ilgili beyin alanlarýmýz aktive oluyor. Örneðin bisiklete binen bir kiþiye bakýyorsak beynimizin o alanýnda bir aktivasyon gözlenir ya da o kiþi bisikletten düþerse bizim de o duygularla ilgili alanýmýz aktive olur. Aslýnda bu da bizim karþýmýzdaki insanýn durumu ile ilgili empati yapabilmemizi saðlar. O nedenle çok önemli bir fonksiyondur. Çocuklar 4-5 yaþlarýna ulaþtýðýnda theory of mind adý verilen kompleks yaratýcýlýk fonksiyonu geliþmeye baþlar. Bu da kendisinin ve çevresindekilerin duygularýný, isteklerini, inançlarýný anlama, imalarý fark edebilme gibi özelliklerini geliþtirir. Eriþkinliðe ulaþýldýðýnda ileriye yönelik plan yapabilme, karþýlaþabileceðimiz problemleri tahmin edip ona göre çözüm stratejileri geliþtirebilme, henüz sorun ortaya çýkmadan tedbirler alabilme gibi karmaþýk fonksiyonlar da eklenir. Hayal kurabilme fonksiyonumuzun en üst noktasý olan yaratýcýlýk (daha önce görülmeyeni ve bilinmeyeni ortaya koyma-sanat, bilimsel keþifler gibi) için beynimizde iki devre vardýr. Bunlardan birisi yürütücü dikkat devresi diðeri de default devredir. Yürütücü dikkat devresi bir problemi çözmeye odaklandýðýmýzda aktive olur. Bu devre belirli bir problemi çözmeye odaklandýðýndan beynin sadece iliþkili alanlarýndan sinyal alýr. Diðer alanlarýndan gelen sinyalleri keser. Problemi çözmede baþarýlý olsa da yaratýcýlýk fonksiyonu sýnýrlýdýr. Çünkü aklýmýza gelen alakasýz düþünceleri engeller. ‘alakasýz’ dediðime bakmayýn. Ýnsan beyninin yaratýcýlýðýný ortaya koyanlar bu düþüncelerdir. Ýþte default devre bu düþüncelere izin verir. Default devre beynin gevþeme anýnda etkilidir. Zihnimizin serbestçe gezindiði bu anlarda yaratýcýlýk fonksiyonu daha da belirgin hale gelir. Stres bu devreyi negatif etkiler. Zihnimizin daha yaratýcý olabilmesi için gevþemeye ihtiyacý vardýr.
Daha önce bu köþede ‘Piyanonun Yeni Dehasý’ baþlýðýyla röportajýný yayýmladýðýmýz genç yetenek Kaan Baysal, Almanya’da her yýl düzenli olarak verilen Mozart Solist Ödülü’nün 2019 yýlýndaki sahibi oldu. Kendisini, ona sýnýrsýz destek veren ailesini tebrik ediyor, Kaan’ýn müzik eðitimine destek olan Allianz ailesine de teþekkür ediyoruz. Ülkemizin adýný her alanda duyuran gençlerimiz olmasýndan gurur duyuyoruz.
