Bu aralar Ýslam medeniyetine ait klasik metinlerde ruh saðlýðý ile ilgili yaklaþýmlarý gözden geçiriyorum. Hicri 3. Yüzyýlda yaþayan Müslüman alim Ebu Zeyd Ahmed El-Belhi’nin beden ve ruh saðlýðýnýn korumasý ve tedavisi hakkýndaki görüþlerini, öfke kontrolü ve vesveselerden (obsesyon) ve hüzünden kurtulmak için önerilerini yazmýþtým. Bugün de son olarak, korku ve paniðin teskin edilmesi ile ilgili yaklaþýmýný, güncel psikiyatri/psikoloji bilgisini de dikkate alarak deðerlendireceðim.
Belhi panik halinin korkunun aþýrý hali olduðunu ve her korkunun panik haline gelmeyeceðini söyler. Ayrýca paniðin yakýn zamanda olacaðý düþünülen korku hali olduðunu söyleyerek zaman baðýný kurar.
Ýnsanlarýn farklý korkularýnýn olabileceðini, ölüm korkusunun en þiddetli korkuya sebep olabileceðini söyler. Ayrýca insanlarýn aðýr bir þeyin düþmesiyle oluþan sesten, þimþek çakmasýndan, zelzeleden, ölmüþ veya yaralanmýþ insan görmekten korkabileceðini belirtir.
***
Korku karþýsýnda insanlar farklý dayanýklýlýða sahiptir: Belhi insanlarýn korkma ve panik olma eðilimi açýsýndan farklý olabileceðinin farkýndadýr. Bu farký þöyle anlatýr: “Ýnsanlardan bazýlarý ansýzýn korkulacak bir þeyle karþýlaþtýðýnda, bünyelerinin güçlülüðünden dolayý kalpleri etkilenmez. Bazýlarý da böyle bir þeyle karþýlaþýrsa aniden aþýrý bir þekilde korkar.” Belhi bu sözleriyle bugünün güncel ve gözde kavramý olan dayanýklýlýktan (resilience) bahsetmiþ diyebiliriz. Gerçekten de bazý insanlarýn yaþanan travmatik olaylara rahatsýzlýk tepkisi geliþtirmeme becerisinin nasýl oluþtuðunu anlamaya çalýþan “ruhsal dayanýklýlýk çalýþmalarý” en güncel araþtýrma konusudur.
Belhi’nin korkularýn teskini için 4 önerisi
1- Korkunun kendisini yaþamak, korkulanýn olmasý halinden daha kötü olduðunu düþün. Korktuðun çoðu þey gerçekte sana zarar vermez. Korkularýn çoðu gerçek olmayanlardýr.
2- Korkulan þeyden kurtulmanýn çaresi varsa o sorunu/durumu çözmek için çaba göster. Bu sayede korku ruhuna yerleþmemiþ olur.
3- Korku ile baþ etmek için öfke, gurur ve kibir gibi duygularý kullan. Korkan konumuna düþmemek için öfke ve gurur tarafýný beslersen cesaret kazanabilirsin.
4- Korktuðun þeyin mahiyetini anla, tecrübe et ve üzerine git. Ýnsanlar mahiyetini bilmediði þeyden daha fazla korkar. Ýnsanlar korkulan þeylere yeterince maruz kalýrlarsa alýþýrlar.
Belhi’nin maruz býrakma ve biliþsel yapýlandýrma teknikleri: Belhi bugün fobilerin tedavisinde kullandýðýmýz “maruz býrakma (exposure)” ve “biliþsel yapýlandýrma (cognitive restructuring)” tekniklerinin gayet farkýndadýr ve korkularý teskini için neredeyse temel önerisidir. Örneðin maruz býrakmanýn mantýðýný þöyle anlatýr: “Yaralar ve cerahatlara pansuman yapmak, yaralarýn içindekileri çýkarmak ve daðlama yapmak gibi iþleri yapan doktorlarýn hali de bu türdendir. Onlar ne zaman bunlara dokunup temas etmeye alýþýr, gözleri de bunlarý görmeye alýþýrsa, bu meslekte tecrübesiz olup bu þekilde korkunç ve iðrenç manzaralar görmeye alýþmamýþ kimseleri korkutan þeylerden korkmazlar.”
Belhi biliþsel yapýlandýrma ve maruz býrakmayý birleþtirdiði önerisinde ise þöyle der: "Korku ve panikten kurtulmak için en etkili çare insanýn eþyalar/varlýklar hakkýnda bilgi ve marifetlerini çoðaltmasý, sonra gözünü onu korkutan þeyleri görmeye, kulaðýný da sevmediði þeyleri duymaya alýþtýrmasýdýr. Ruhunu alýþýncaya kadar tekrar tekrar bunlarý yapmaya zorlamalýdýr. Alýþtýktan sonra onlarý umursamasý azalýr.”
