Türk Dil Kurumu Sözlüðünde “Hýyar” kelimesi için verilen açýklamada “Kabakgillerden, uzun, iri meyveli, sürüngen, bir yýllýk otsu bir bitki (Cucumissativus)” ve “Bu bitkinin iri, yeþil ürünü, salatalýk” bilgisi yer alýyor. Bir üçüncü madde ise bildiðiniz gibi “görgüsüz, kaba” anlamýnda argo bir sýfat. Kelimenin kökeni Farsça’dan geliyor. Özbekistan’a gittiðimde orada da “kýyar” (xýyar) deniliyordu. Tabi burada kelimenin kökenini tartýþacak deðilim; konumuz hýyarýn saðlýðýmýz için ne gibi yararlarý var?
Halk arasýnda meyve kabuklarý soyulunca bayanlar ciltlerini güzelleþtirmek için suratlarýna uygularlar. Nitekim meyvesinden hazýrlanan özütler yaþlanma karþýtý (Anti-ageing) kozmetik ürünlerde; temizleme solüsyonlarý, maskeler, kremlerde yer alýyor. Diðer taraftan, düþük kalori deðeri (16 kcal) ve yüksek su içeriði (yüzde 95) nedeniyle zayýflama rejimlerinde atýþtýrmalýk olarak öneriliyor. Temel besin içerikleri bakýmýndan pek zengin deðil, sadece K vitamini seviyesi dikkat çekici; 100 gram yenildiðinde günlük ihtiyacýmýzýn yüzde 16’sýný karþýlayabiliyoruz. K vitamini kan pýhtýlaþmasýnda önemli bir faktör. Ayrýca özellikle kemiklerde kalsiyum tutulmasýnda da etkili olduðu bildiriliyor.
Hýyarýn pek fazla önem vermediðimiz kýsmý ise tohumlarý. Yapýlan araþtýrmalarda içerisinde steroller, karotenoitler, fenolik maddeler, amino asitler ve sabit yað bulunduðu tespit edilmiþ. Tohumun sabit yaðý çoklu doymamýþ (linoleik asit; yüzde 71) ve tekli doymamýþ (oleik asit; yüzde 7) yað asitleri bakýmýndan zengin. Bu nedenle tohumlarý geleneksel olarak bazý toplumlarda yüksek kan yað oranýný (hiperlipidemi) düþürmek için kullanýlmaktadýr. Yeni yayýmlanan bir klinik çalýþmada, hýyar tohumlarýnýn hiperlipidemi hastalarýnda kan lipit deðerlerinin kontrolünde ne derecede yararlý olabileceði araþtýrýlmýþ. Çalýþma belirli kriterlere göre seçilen kýrk yedi hiperlipidemi hastasý üzerinde bilimsel kriterlere uygun olarak (randomize, çift körlü, plasebo kontrollü) yürütülmüþ.
Hýyar tohumlarý toz edilip alkol (yüzde 70 alkol taþýyan su) ile ekstre edilmiþ. Daha sonra bu özüt kuruluða kadar uçurulmuþ ve kapsüllerin içerisine her kapsülde yarým gram (500 miligram) olacak þekilde konulmuþ. Hastalara normal beslenme programlarýnýn yaný sýra 6 hafta süresince sabahlarý kahvaltý ile birlikte bir kapsül almalarý istenmiþ. Süre sonunda alýnan kan örneklerinde baþlangýç deðerlerine göre deðiþim deðerlendirilmiþ. Sonuç olarak hýyar tohumu özütünün serum LDL-kolesterol (düþük yoðunluklu) kolesterolü yüzde 28, trigliseriti yüzde 32 ve total kolesterolü yüzde 8 civarýnda düþürdüðü, HDL-kolesterolü (yüksek yoðunluklu; iyi huylu) ise yüzde 16 artýrdýðý gözlemlenmiþ. Sadece diyet ve boþ kapsül verilen hastalarda ise bu deðerler oldukça düþük seviyede kalmýþ: LDL için yüzde 3; trigliserit için yüzde 11, total kolesterol için yüzde 4,5 ve HDL için yüzde 6,7. Çalýþmada ayrýca yapýlan testler ile bu uygulamanýn karaciðer ve böbrekler üzerinde herhangi bir olumsuz etki yaratmadýðý tespit edilmiþ.
Bu araþtýrma sonuçlarýna göre, halk arasýnda “tohuma kaçmýþ” diye tanýmladýðýmýz, beðenmediðimiz büyük hýyarlar belki de hiperlipidemi kontrolünde yararlý olabilir! Burada soru þu; bu çalýþmada uygulanan miktarý saðlamak için kaç tanesini tüketmek gerekir?
