Yeni Anayasa ve Cumhurbaþkanlýðý Sistemi tartýþýlýrken, sýkça vurgu yaptýðýmýz; geleneksel kodlar, kültürel birikim, medeni tecrübe gibi sosyolojik atýflar var. Geçmiþe dair gerçekleþtirilecek tutkulu izlek takibinin tek baþýna kaldýðý sürece, zamanýn dýþýna atýlacaðý açýktýr. Öte yandan, “þu an” dediðimiz þeyin, “zamanýn yataðý”nda aktýðýný da fark etmek gerekiyor. Ki “zamanýn yataðý”, öncesiz deðildir, týpký sonraya has taþýdýðý isteklerle düþünüldüðünde gelecek tasavvurunu da sýrtlandýðý gibi... “Türk düþüncesinde siyaset teorisi” dendiðinde, dünü olduðu kadar bugünü de idrak edebilmek için Farabi okumak, aktüelliðini bugün de koruyor. Biz, bu ahlaki birikim zemini ve görgü üzerinden konuþuyoruz bugünkü Anayasa ve Baþkanlýk tartýþmalarýný...
****
Farabi, 951 yýlýnda vefat etmiþ çýðýr açýcý bir mütefekkir. Platon ve Aristo’yu Ýslam dünyasýna gerek çeviri gerekse þerhlerle birlikte kazandýrmýþ bir düþünürdür. Yunan, Fars ve Hint düþünce sistemlerini de gayet iyi bilen Farabi, Ýslami kaideler çerçevesinde kurduðu “Medine-i Fazýla” kuramýyla, siyaset teorisyenlerinin ilklerindendir. “Kitab Ara Ehl el-Medine el-Fazýla”, “Kitab es-Siyase el-Medeniyye” ve “Fusul el-Medeni” adlý üç eserinden hülasa ederek takdim edebileceðimiz “ideal devlet reisinin özellikleri” þöyledir:
- Akli kapasite ve fiziki güç. Düþünme, hissetme, gerçekleþtirme konularýnda herhangi bir desteðe ihtiyaç duymaksýzýn yetkinlik. Saðlýk.
- Zeka ve Feraset. Muhatabýnýn maksadýný idrak edebilmek.
- Hikmet ve Güçlü hafýza. Hatýrlamak ve olaylardan ibret alýcý bir muhakeme gücü.
- Basiret. Önüne gelen meselede, problemi somutlaþtýrarak seri bir þekilde çözüme götürebilecek kabiliyet.
- Mükemmel belagat, yüksek ifade kabiliyeti, muhatabýnda ciddiyet ve anlaþýlýrlýk uyandýran, fasih, açýk, anlaþýlýr konuþma tarzý.
- Öðrenmeye deðer vermek ve kendisi de öðrenmeye açýk olmak, bilgiyi edinme konusunda açýk fikirlilik ve özgüven sahibi oluþ.
- Yeme-içme, cinsellik ve boþ vakit konusunda ölçülü oluþ, aþýrýlýktan kaçýnmak.
- Dost edinirken doðru ve dürüst kiþileri tercih etmek. Yalancý ve dalkavuk olanlardan uzak durmak, bu halleri ayýplamak.
- Cömertlik, alicenaplýk, ikramperverlik, geniþ yüreklilik...
- Toplumsal refah ve zenginliði önemsemek lakin kendi nefsinde tamah etmemek. Zenginliði deðer olarak deðil imkan ve fýrsat olarak görmek.
- Adalete ve toplumsal dayanýþmaya düþkün olmak. Þahsi varlýðýndan mahrumlara, düþkünlere bahþetmek. Zalim ve gaddar yöneticileri halkýn üstüne salmamak.
- Cesur ve kararlý olmak. Korkak olmamak. Ýrade sahibi olmak.
***
Üstad Farabi’ye göre bu þartlarý taþýyan Reis’in, yöneticilik yaparken herhangi bir kimsenin yardýmýna veya rehberliðine ihtiyacý yoktur. Ve fakat bu koþullarýn hepsini taþýyan kiþiyi bulmak her topluma her zaman nasip olmayabilir. “Medinetül Fazýla”, aslýnda Hz. Peygamberin (s) yönettiði idealize ülke ve þehirdir. Bu baðlamda ütopiktir, hedef, ibret, ders ve gaye alýnacak tarzdýr.
Bize daha yakýn yönetsel koþullarsa “Mülküs Sünnet” esasýnda çerçevelenmiþtir. Farabi bu siyaset teorisini, Dört Halife dönemine bakarak çizmiþtir. Buna göre ideal devlet reisi; halkýnýn adetlerini ve kültürel birikimini gayet iyi bilen, eski yasalarý hikmet gözüyle deðerlendirip bugünün þartlarýnda yenileyebilen, hakkýnda yasa olamayan mevzularda yeni kanun koyabilecek yetkinlikte, toplumun ihtiyaçlarýný farkýnda, filozof mizaçlý, getirdiði düzenlemenin adaletli sonucu için uðraþan, uzak görüþlü, hitabet sanatýnda ehil ve savaþ sanatlarýnda usta bir yönetici olmalýdýr...
