Merkez Bankasý’nýn aldýðý radikal faiz kararý, hiç þüphesiz Merkez Bankasý’nýn þimdiye deðin geliþtirdiði ‘yeni’ para politikasý çerçevesini yerle bir eden bir karar. Bu kararla Merkez Bankasý Ortodoks para politikasýna dönmüþ oldu. Ve para politikasý esnekliðini, bir anlamda da ‘baðýmsýzlýðýný’ kaybetti. Ancak Merkez Bankasý’nýn þimdiye kadar uygulamaya çalýþtýðý politikalarýn da baþarýsýz olduðunu söylemeliyiz.
Daha önce-yani Merkez Bankasý’nýn küresel sermaye çevrelerinden baðýmsýzlaþmadýðý zamanlarda- TCMB, ne böyle özgün bir para politikasý çerçevesi geliþtirmeye cesaret edebilirdi ne de þu faiz artýrýmý konusunda hem yerli hem de küresel haramilere böyle direnebilirdi.
Ancak þunu söylememiz gerekiyor; demek ki buraya kadarmýþ. Þimdi bu karar, Merkez Bankasý’nýn ‘baðýmsýz’ olduðunumu, yoksa Merkez Bankasý’nýn elinde çok daha etkin araçlar varken, ‘piyasalar’ faiz artýrýmý bekliyor; bu canavarý baþka türlü doyuramayýz önüne faizi atalým kurtulalým’ kaçýþýný mý bize anlatýr. Þimdi meraklý olanlar lütfen TCMB web sitesine girsinler ve bankanýn uzmanlarýnýn rapor, ekonomi notlarý, çalýþma tebliðlerine baksýnlar; burada yaþadýðýmýz dönemi karþýlayacak öyle yetkin çalýþmalar var ki…
Hem bu çalýþmalarda hem de yeni dönemi anlatan bir çok akademik çalýþmada, geleneksel (neoliberal) para ve kur politikalarýndan teorik ve teknik olarak ayrý bir çok yöntem hatta tez bulabilirsiniz. Bundan dolayýdýr ki, hiç kimse lütfen iktisat biliminin arkasýna sýðýnarak Merkez Bankasý’nýn faiz artýrmaktan baþka çaresi yoktu; faiz artýrmamak için direnmesi, siyasi baský sonucu ve ideolojikti demesin. Tam aksine, Merkez Bankasý’nýn faiz artýrmasý –bence- ideolojiktir ve baský sonucudur.
Faiz,kötü alýþkanlýktýr; bitiren bir baðýmlýlýktýr…
Merkez bankalarýnýn faiz artýrýmý, yeni-kýsýr- bir döngü demektir. Yani, herhangi bir siyasi ve ekonomik sallantýda, hýzlý sermaye çözülüþlerinde ve çýkýþlarýnda piyasa beklentisi, yine faiz artýrýmý yönünde olacaktýr ki, bu bir kýsýr döngü ve yeni dengedir. Cari faiz hadleriyle yatýrýmlar arasýndaki iliþki önemlidir ve faiz, yatýrýmýn gelecekteki deðerini belirleyen en önemli deðiþkendir. Sizin yüksek faiz haddini kullanarak ve baz alarak yaptýðýnýz bir yatýrým-yarýn- faizler hýzla düþerse çöp olabilir. Bunun örneði bu ülkede çoktur. Yani, özellikle bir pusula olmasý gereken Merkez Bankasý faiz çýtasý yukarýya çekildiði zaman piyasa ancak bunun üstünde faiz belirler ve daha kötüsü buradan geriye dönüþ çok zordur. Çünkü, bütün yatýrýmlar bu faiz haddi baz alýnarak yapýlýr. Tasarruf-Yatýrým dengesi bu temele baðlý olarak oluþur.
Ýsveçli iktisatçý Wicksell, bir yatýrýmdan elde edilecek getiri oranýný doðal oran olarak niteler ve doðal oranýn, borçlanma maliyetinin (faiz oraný) üzerinde olmasý durumunda çarklarýn döneceðini, aksi takdirde durgunluðun kaçýnýlmaz olduðunusöyler.
Avrupa’ya bir bakýn…
Ýki sene önce Avrupa Merkez Bankasý (ECB) hem faizleri düþürüyor hem de bankalara saðladýðý finansmanýn reel sektöre gitmesi için adeta savaþýyordu. Tam o günlerde þu haberi görmüþtüm; Avrupa’nýn iki dev otomotiv firmasý (biri Alman diðeri Fransýz) ECB’nin ikinci parasal geniþlemesinden yararlanmak için, tüketici finansmaný þirketleri aracýðýyla merkez bankasýna doðrudan baþvurmayý deniyorlar ve ortalýk karýþýyor. Tabii ECB’nin tüketici finans þirketlerini doðrudan fonlamasýnýn yasal dayanaðý olmadýðý için sanýyorum bu gerçekleþmedi. Tam o sýralar, Avrupa bankalarýnýn parayý aldýktan sonra verecekleri yer yoktu ve bu parayý ancak ECB’den batýk bankalar ve mallarý ellerinde patlayan otomotiv firmalarý, tüketiciyi fonlamak için, almak istiyordu.Düþünün yüzde bir faizi olan bir parayý bile sistem almak istemiyor. Bu durum, iki sene öncesi gibi olmasa bile, hala Avrupa’da geçerli.
Türkiye küçülecek
Bunu þunun için anlattým; Türkiye’de, bütün bu süreçte, yüksek faiz oranlarýna raðmen hala reel sektör ve sabit sermaye yatýrýmlarý sürüyor. Ama artýk sýnýrdayýz daha da yükselen faizler hem doðrudan yabancý yatýrýmlarý dýþlar hem de uzun vadede istikrarsýzlýk saðlar. Tabii þunu da söylemem gerekiyor; bu karar göreceksiniz ki, kuru- önümüzdeki bir kaç hafta hariç- hepimizin rahatlayacaðý seviyeye getiremeyecek. Ýþte ortada Brezilya örneði… Tam aksine, artýk Merkez Bankasý, her güçlü döviz talebinde, þimdiye deðin geliþtirdiði bütün araçlarý bir kenara koyarak, yine faiz yükseltmek zorunda kalacak.
Sonuçta Türkiye küçülecek ve biz sanayi ve ihracat bazlý büyümeden finansa dayalý küçülmeye geçtik dün gece itibariyla…
Bakýn hem kýsa vadeli giriþleri hem de, þimdiki gibi, hýzlý sermaye çýkýþlarýnýn ve döviz talebinin ve oynaklýðýn olduðu durumlarda Merkez Bankasý’nýn elinde þahane ve çok etkin bir araç vardý: Rezerv Opsiyon Katsayýsý.
Önemli bir çalýþma…
‘Hýzlý sermaye çýkýşlarýnýn olduğu dönemde ise bankalarýn yabancý para fon maliyetlerinin artmasý veya bankalarýn yabancý para kaynaklara ulaşmalarýnda sorun yaşanmasý durumunda, bankalarýn imkâný daha az kullanmalarý beklenecektir. Böyle bir durumda bankalara, TCMB bünyesinde biriktirdikleri rezervlerini çekmek suretiyle döviz likiditesi sağlayabileceklerdir. Ancak dikkat edilmesi gereken husus, bu durumda bankalarýn Türk lirasý likidite ihtiyaçlarýnýn artacağýdýr. Bu açýdan rezerv opsiyonu mekanizmasý sterilize edilmemiş döviz satým ihalesine benzemekle beraber rezerv opsiyonu mekanizmasý sayesinde piyasaya daha fazla döviz likiditesi sağlanmaktadýr. Ayrýca piyasadaki döviz likiditesi ihtiyacýnýn oldukça yüksek noktalara ulaşmasý durumunda, TCMB rezerv opsiyonu katsayýlarýný düşürerek veya mevcut bir dilimi sonlandýrarak piyasaya daha fazla döviz likiditesi sağlayabilir. Sermaye akýmlarý yaşanan dönemlerde rezerv opsiyonu mekanizmasýnýn piyasadaki döviz likiditesini etkilemek suretiyle kur oynaklýğýný azaltmasý beklenmektedir.’
Kuþatanlarýn dünyasý çöktü…
Þimdi bu satýrlar, Doruk Küçüksaraç ve Özgür Özel’in TCMB için hazýrladýklarý Çalýþma Tebliði’nden alýndý. Çalýþmanýn adý; Rezerv Opsiyonu Mekanizmasý ve Optimal Rezerv Opsiyon Katsayýlarýnýn Hesaplanmasý.’ Meraklýsý bakabilir; TCMB, dediðim gibi, bu dönemde hem teorik olarak hem de uygulama olarak bir ilke imza attý. Türkiye’nin diðer önemli bir kaç kurumu gibi. Ancak TCMB ve diðer bu kurumlar bugün kuþatma altýnda. Ýþte gördünüz Merkez Bankasý’nýn elinde çok daha etkin araçlar varken, adeta ideolojik bir bombardýman yapýlarak gereksiz bir faiz artýrýmýna zorlandý kurum. Sanýyorum Hükümet’de seçimler öncesi kur riskini ve kurlarýn yükselmesi sonucu enerji maliyetlerindeki sýçramayý göze alamadý. Ve küresel finans oligarþisinin baskýsýna evet demek zorunda kaldý. Tabii, hepimizin iþine, aþýna göz diken bu faiz artýþýnda Hükümete küresel operasyon yapan ve küresel finans oligarþisine kendisini kullandýran ona ‘paralel’ çevrenin rolünü de unutmayýn.
Bunun adý kuþatmadýr; ideolojik ve politik bir kuþatma… Ama bugün olmasa bile ergeç kýrýlacak; çünkü zaten kuþatanlarýn dünyasý çöktü…
