Kenya’da, Ýngiliz sömürgeciliðine karþý mücadele vermiþ olan dört kiþi, 2011’de ülkelerindeki Yüksek Mahkeme’de Ýngiltere aleyhine dava açtý. Dava sýrasýnda, Kenya baðýmsýzlýðýna kavuþmadan önce 9 bine yakýn belgenin gizlice Ýngiltere’ye götürüldüðü ortaya çýktý.
Bu geliþmenin de etkisiyle, 2012 yýlýnda Ýngiltere eski sömürgelerine dair gizli belgeleri açýklayacaðýný duyurdu ve bir yýl sonra bazý belgeler kamuoyuna açýldý. Gizli ibareli ve çoðu 2. Dünya Savaþý öncesine tarihli bu belgelerde, baðýmsýzlýk mücadelesi veren milis ya da gerilla örgütlerine karþý yapýlabilecekler, 1938 Almanya’sýnýn gelmemesi gereken yerlerde, özellikle de kelebek avcýsý turist gibi gezen Nazilerin görüldüðü Doðu Afrika’da faaliyetlerin artýrýlmasý konu ediliyor. Ýçinde Kýbrýs’ýn da bulunduðu çok sayýdaki adada Ýngiltere karþýtý halk hareketlerinin bastýrýlmasý için yapýlanlar ve yapýlacaklar dile getiriliyor. Bu arada ilginç biçimde bazý dosyalarýn ABD tarafýndan görülmemesi için özel önlem alýnmasý gereði de bu belgelerle gün ýþýðýna çýkýyor.
Dosyalardan biri, bugün yeniden dünya gündemine taþýnan Chagos Adasý ile ilgili.
Chagos Adalarý, Hint Okyanusu’nda Güney Batý Afrika kýyýlarýna yakýn, Madagaskar açýklarýnda ve Mauritius çevresinde bir bölgede yer alýyor; Ýngiltere ile Mauritius arasýnda da itilaf konusu.
Mauritius, 16. yüzyýldan itibaren sýrasýyla Portekiz, Hollanda ve Fransa sömürgesi olmuþ, 1810’da ise Birleþik Krallýk adayý Fransýzlardan alarak kendi sömürgesi yapmýþ. Ada’da 1960’larda baðýmsýzlýk dalgasý esmeye baþlamýþ, Birleþik Krallýk baþlangýçta bu eðilimlere epeyce direnmiþ, ancak iddiaya göre 1965’te Chagos Adalarýnýn Ýngiltere’de kalmasý karþýlýðýnda Mauritius’un baðýmsýzlýðýna razý olmuþ. 1968’de Mauritius baðýmsýzlýðýný kazandýktan sonra, Ýngiltere buradaki tüm askeri ve sivil varlýðýný Chagos’a taþýmýþ, hatta ABD’ye üs bile vermiþ. Tabi Chagos Adalarý boþ olmadýðýndan taþýnma sýrasýnda Ýngilizler adanýn yerlilerini kovarak kendilerine yer açmýþlar.
Yerli halkýn zorla yerinden edilmeleri, kalanlarýn da ikinci sýnýf insan muamelesi görmeleri ve Chagos’un aidiyeti baðýmsýzlýk sonrasý Mauritius ile Birleþik Krallýk arasýndaki iliþkilerin merkezine oturmuþtu.
Sonunda söz konusu anlaþmazlýk BM Adalet Divaný’na taþýndý.
2017 Þubat’ýnda BM Genel Kurulu Adalet Divaný’nýn adalarýn hukuki durumunu deðerlendirmesini talep etmiþti, bu hafta Adalet Divaný Ýngiltere’nin acilen adayý Mauritius’a iade etmesini tavsiye etti. Karar baðlayýcý deðil ama sonuçta Ýngiltere’nin adayý haksýz biçimde ele geçirdiði kayýtlara girmiþ vaziyette.
Sorunun bugün gündeme gelmesi rastlantý deðildir belki, ama Brexit süreciyle yýpranmanýn açýða çýktýðý günlerin deðerlendirildiðine þüphe yok. Fýrsat bu fýrsat deyip Birleþik Krallýðýn küresel varlýðýný týrpanlamaya ve tarihin öcünü almaya meraklý epeyce oyuncu bulunuyor.
Söz konusu tavsiye kararýnýn Birleþik Krallýðýn zor günlerini daha da zor hale getirebilecek baþka adalara, boðazlara, geçit yollarýna emsal oluþturma ihtimali de bulunuyor. Cebelitarýk, Kýbrýs ve daha nice irili ufaklý coðrafi alanýn kime ait olduðu tartýþmalarý büyürse, muhtemelen Birleþik Krallýk da baþka devletlerin elindeki benzer dosyalarýn dünya gündemine taþýnmasýna yardýmcý olur. Böylece baþta Avrupa’da olmak üzere ekonomik sýkýntýya düþen birçok devlet, eski defterleri karýþtýrýp alacaklarýnýn peþine düþer. Bu olasýlýk ise dostlar arasý kavganýn yakýnlýðýna iþaret eder.
