Ýþ sözleþmesi, iþçi ve iþverene karþýlýklý borç doðuran bir sözleþme niteliðindedir. Bu iþ iliþkisi, iþçilerin ücret veya çalýþma koþullarýndan memnuniyetleri, iþçinin mesleki yatkýnlýðý, iþe ve iþyerine baðlýlýðý, iþyerindeki performansý, verimliliði ve çalýþma isteði ile iþverenin üretim ve istihdam politikalarý çerçevesinde devam edebilir.
Ancak her halükarda iþveren ve iþçiler kimi sorunlar yaþayabilir. Ýþçi ve iþveren arasýnda, iþ sözleþmesinin çeþitli nedenlerle sona erdirilmesi mümkündür.
Ýþ sözleþmesi, iþçi veya iþverenin tek taraflý bir irade beyaný ile sona erdirilebileceði gibi, haklý bir neden olmasý durumunda da taraflarca derhal fesih yapýlabilecektir.
Ýþveren veya iþçinin, iþ sözleþmesini feshetmek istemeleri halinde karþý tarafa bildirim süresi (önel) vermesi gerekmektedir. Fesih bildiriminde bulunduðu halde karþý tarafa önel tanýmamak ya da eksik tanýmak veya bildirim koþuluna uymamak tazminatý gerektirir. Bu hüküm iþvereni olduðu kadar iþçiyi de taraf olarak kabul etmektedir.
Diðer bir deyiþle, taraflar öngörülen bildirim sürelerine (önellere) ve usule uymaksýzýn hizmet akdini feshederse, diðer tarafa bir tazminat ödemekle yükümlü olacaktýr. Bu tazminata ihbar tazminatý denilmektedir.
Ýhbar tazminatý, bildirim koþullarýna uymayan tarafýn ödemekle yükümlü olduðu bir tazminat olup, ödenmesi ancak süresi belirli olmayan sürekli hizmet akitlerinin feshedilmesi halinde söz konusudur.
Belirli süreli iþ sözleþmelerinin, sözleþmede kararlaþtýrýlan sürenin (tarihin) dolmasý ile kendiliðinden son bulmasý nedeniyle taraflarýn fesih ihbarýnda bulunma yükümlülükleri bulunmamaktadýr. Yani, belirli süreli iþ sözleþmelerinin sona ermesinde ihbar tazminatý ödenmeyecektir.
Ýþverenin fesih bildirimine uymamasý halinde ihbar tazminatý ödeme yükümlülüðü olduðu gibi iþçinin de ihbar sürelerine (önellere) uymamasý halinde ihbar tazminatý ödemek zorunda kalýr. Ýþçinin ihbar (bildirim) süresini vermeksizin iþ sözleþmesini sona erdirmesi durumunda, iþverenler ihbar tazminatý alacaklarý için iþçinin ücret vb. alacaklarýný bloke ya da takas da edemezler.
Ancak iþveren ihbar tazminatý alacaðý için dava açma yoluna gidebilir.
Fesih bildirimi tek taraflý irade beyaný olup, belirsiz süreli iþ sözleþmelerinin süre verilerek sona erdirilmesinde olduðu gibi, belirli veya belirsiz süreli iþ sözleþmelerinin iþçi ya da iþveren tarafýndan haklý nedenlerle süre vermeksizin sona erdirilmesinde söz konusu olur.
Ýhbar süreleri
Ýhbar tazminatý, iþçinin fesih bildirimi süresine iliþkin gün sayýsý ile giydirilmiþ brüt bir günlük ücretin çarpýlmasý suretiyle hesaplanýr.
Ýþ Kanunu’nun 17. maddesine göre bu bildirim üzerine;
- Ýþi altý aydan az sürmüþ olan iþçi için, bildirimin diðer tarafa yapýlmasýndan baþlayarak iki hafta,
- Ýþi altý aydan bir buçuk yýla kadar sürmüþ olan iþçi için, bildirimin diðer tarafa yapýlmasýndan baþlayarak dört hafta,
- Ýþi bir buçuk yýldan üç yýla kadar sürmüþ olan iþçi için, bildirimin diðer tarafa yapýlmasýndan baþlayarak altý hafta,
- Ýþi üç yýldan fazla sürmüþ olan iþçi için, bildirimin diðer tarafa yapýlmasýndan baþlayarak sekiz hafta geçmesi üzerine iþ sözleþmesi feshedilmiþ sayýlacaktýr.
Bu süreler asgari olup bireysel iþ sözleþmesiyle veya Toplu Ýþ Sözleþmesiyle ihbar süreleri artýrýlabilecektir.
Ýþ ara a izni
Ýhbar süreleri içinde iþçiye yeni bir iþ bulmasý için gerekli olan iþ arama iznini iþ saatleri içinde ve ücret kesintisi yapýlmadan verilmesi gerekmektedir.
Ýþ arama izninin süresi günde iki saat olarak kullandýrýlacak olup iþçi isterse iþ arama izin saatlerini birleþtirerek toplu kullanabilir.
Ancak iþ arama iznini toplu kullanmak isteyen iþçi, bunu iþten ayrýlacaðý günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu iþverene bildirmek zorundadýr. Ýþveren yeni iþ arama iznini vermez veya eksik kullandýrýrsa o süreye iliþkin ücret iþçiye ödenir. Ýþveren, iþ arama izni esnasýnda iþçiyi çalýþtýrýr ise iþçinin izin kullanarak bir çalýþma karþýlýðý olmaksýzýn alacaðý ücrete ilaveten, çalýþtýrdýðý sürenin ücretini yüzde yüz zamlý öder.
