“Eyvah, yerde yatýyor konuþamýyor!”, “Annemi uyandýramýyorum!”, “Babam, sað kolunu oynatamýyor, seslenince hep sol tarafýna bakýyor!”, “Eþimin gözüne aniden perde indi!”, “Annem peltek konuþmaya baþladý, söyledikleri anlamsýz!”, “Yataktan kalkamýyor!”, “Yemek yiyince boðazýna kaçmaya baþladý.” Bu cümleler size tanýdýk geliyor mu? Tabi ki baþka baþka yüzlerce soruna baðlý olabilir ama yüzde 85-90 ihtimalle, yakýnýnýz beyin damarlarýndan birinin veya birkaçýnýn týkanmasýna baðlý “akut inme” geçiriyordur. Aileden ya da çevreden buna benzer durumlar yaþadýysanýz eminim daha çok merak ediyorsunuz. Yaþamadýysanýz bile bu yazý belki hayatýnýzý kurtaracak. Geçtiðimiz ay 29 Ekim Dünya Ýnme Günü idi. Biraz gecikmeli de olsa bu önemli konuyu mutlaka köþeye taþýmak istedim. Ýnmede hayat kurtaran tedavileri uygulayan uzmanlar nöroradyologlardýr. Ben de uzmanýna sordum. O halde Yeditepe Üniversitesi Radyoloji Bölüm Baþkaný Nöroradyoloji Uzmaný Doç. Dr. Baþar Sarýkaya’nýn anlattýklarýna kulak verelim. Böyle bir durumda yapmanýz gereken tek þey vakit geçirmeden 112’yi aramak olmalý. O arada evde tansiyon aleti varsa tabi ki tansiyonunu ölçebilirsiniz ama yüksek bulursanýz þaþýrmayýn ve kesinlikle hastanýn varsa kullanmýþ olduðu tansiyon ilaçlarýndan daha fazla doz verip de tansiyonu düþürmeye çalýþmayýn! Yine tansiyonu düþürür diye sarmýsaklý yoðurt vesaire sakýn vermeyin çünkü yutma fonksiyonlarý bozulduðundan aðýzdan alýnacak her türlü besinin akciðerlere kaçarak solunumu tehdit etme ve uzun dönemde akciðer enfeksiyonuna yol açma riski vardýr. 112’yi olasý taný hakkýnda bilgilendirmek, onlarýn da hastayý hangi saðlýk merkezine ulaþtýracaðý konusunda size gelirken plan yapmalarýna yardýmcý olacaktýr. (Örnek olarak: Babam galiba felç geçiriyor…)
Saðlýk ekipleri yoldayken, siz de en son yakýnýnýzý ne zaman saðlýklý gördüðünüzü hatýrlamaya çalýþýn. Çünkü damar týkanýklýðý meydana geldiðinde aniden bulgu verir ve tedavi planý açýsýndan týkanýklýðýn hangi saatte kaynaklandýðýnýn büyük önemi vardýr. Hasta sizin yanýnýzda ise saati kesin belirlemeniz kolaydýr ama onu o halde bulduysanýz, o zaman en son saðlýklý gördüðünüz saati belirtmenizde yarar var. Örnek olarak en son üç saat önce tuvalete giderken gördüyseniz ve artýk uyandýramýyorsanýz veya yukarýda bahsedilen bulgular varsa bu hadisenin son üç saat içinde geliþtiði anlamýna gelir. Kesin bir zaman tayini için yeterli deðil ama en azýndan tahminde bulunmayý kolaylaþtýrýr.
Son yýllara kadar böyle bir hasta baþvurduðunda öncelikle beyin tomografisi gibi görüntüleme yöntemleri yapýldýktan sonra beyin kanamasý gibi durumlar dýþlanýr ve yoðun bakýmda kan inceltici ilaçlar baþlanýrdý. Ancak, artýk özellikle ABD ve diðer batý ülkeleri baþta olmak üzere damardaki pýhtýyý eriten veya çýkartan tedavi yöntemleri gittikçe önem kazanmaktadýr. Ýlk 3-4.5 saat içinde bir saðlýk merkezine baþvuran hastalar eðer bir takým kriterleri karþýlýyorlarsa o zaman bir nörolog denetiminde damardan pýhtý çözücü ilaçlar kullanýlabilir. Doktorunuz böyle bir tedavinin avantajlarýný, dezavantajlarýný, risk ve komplikasyon olasýklarýný sizinle mutlaka paylaþmalýdýr. Ýlk 6-8 saat içinde baþvuran uygun hastalar için ise bir diðer yöntem anjiyografik yolla týkalý damara ulaþarak pýhtýnýn çýkartýlmasý veya pýhtýyý eriten ilaçlarýn direk olarak pýhtýnýn içine verilmesidir. Bu tedavi yönteminin avantajlarý ise damarýn açýldýðýný anjiyografik yolla anýnda görüntüleyebilmek, dolayýsýyla daha etkin sonuç ve daha az kanama riskidir. Ancak bu ikinci yöntemin en büyük dezavantajý deneyimli giriþimsel nöroradyologlar tarafýndan yapýlmasý ve bu nedenle ülkemizde çok az sayýda hekim tarafýndan güvenli ve baþarýlý bir þekilde uygulanabilmesidir. Yine de þunu söyleyebiliriz ki, þansýnýz yaver gider ve bu zaman diliminde hastanýzýn damarý baþarýlý bir þekilde açýlýrsa, ömrünün geri kalan kýsmýný felçli olarak geçirmeyebilir.
Dünya Saðlýk Örgütü’nün (WHO) verilerine göre Dünya’da her yýl 15 MÝLYON kiþi inme geçiriyor. Bunlardan 5 milyonu kaybedilirken, 5 milyonu kalýcý engelli hale geliyor.
Avustralya Melbourne Üniversitesi’nde yapýlan bir çalýþmanýn sonuçlarýna göre günde 8 saat ve üzeri çalýþmak inme riskini yüzde 33 artýrýyor. Yani inme riskiniz haftanýn 5 günü her gün 8 saatin üzerinde çalýþýrsanýz üçte bir artýyor.
ABD-Michigan Üniversitesi’nde dizayn edilen yeni bir çalýþma yayýmlandý. Bu çalýþmada yeni geliþtirilen bir molekül olan NSI-532.IGF1 Alzheimer modeli oluþturulan fareler üzerinde denendi. NSI-532.IGF1 adý verilen molekül insan nöral kök hücresi ile IGF1 adý verilen beyin hücrelerini hasarlanmaktan koruyan aslýnda vücudumuzun ürettiði bir maddenin birleþiminden oluþuyor. Alzheimer’li farelerin beyinlerine direkt verilen bu madde beyindeki amiloid plaklarýný azalttýðý gibi, zihinsel iþlevlerde de iyileþme saðlamýþ. Molekülle ilgili yeni çalýþmalar planlanýyor.
