Ýran’ýn içinde bulunduðu ekonomik durum ve sosyolojik çalkantý, uzun zamandýr kamuoyunda eleþtiri konusu. Ýran ideolojik bir devlettir. Ve bu nedenle toplum uzun yýllardýr çeþitli ambargolara göðüs gerebildi ve bu süreç Ýran yönetimi tarafýndan iyi yönetildi. Þimdi ise durum çok farklý. Ýran’ýn geniþ Ýslam coðrafyasýndaki yayýlmacýlýðý, ciddi maliyet talep ediyordu. Ve Ýran bu maliyeti ödedikçe bunun olumsuz yansýmasý sadece coðrafyada deðil, Ýran’ýn içinde de ekonomik olarak renk vermeye baþladý. Haliyle bu yansýma insanlarýn hayat þartlarýný ve refah durumunu etkiledi.Elbette bunun yaný sýra etnik kimlikler ve özgürlükler meselesi, giderek daha fazla konuþulmaya baþlandý ve açýktan taleplerin ortaya çýkmasýna þahitlik ettik.
Ýran’ýn; Suriye ve Irak baþta olmak üzere, coðrafyaya agresif yayýlmacýlýk potansiyeline bir müddet fazla ses çýkarmayan Amerika, Trump yönetimi ile yeni ve aðýr söylem ve eylemlerle devreye girdi. Ýsrail’in nihai planý için Ýran’ýn coðrafyadaki yayýlmýþ hali sýkýntý niteliðindedir. Baþýndan Ýran’a ses çýkarmayan ABD’nin, þimdi çýkardýðý yüksek sesin sadece Trump ve ekibi ile alakalý olduðu düþüncesine dayanmak fazla iyi niyetli olurdu. ABD; Ýran’ýn yayýlmacýlýðýna zemin oluþtururken, daha sonra bu durumun Sünni Müslüman dünyasý için ciddi sorun oluþturacaðýný bilmekteydi! Mesele zaten tam da bu noktada ayrýþmayý temin etmek idi. Nitekim ki, Suudi Arabistan ile Ýran’ýn coðrafyadaki tutumlarý, nihai sonuca ulaþýldýðýnýn kanýtýdýr. Ýran bir dönem kendine açýlan bu alanla, Ýslam dünyasýnýn tek unsuru olarak Batý dünyasý tarafýndan muhatap alýndýðý konusunda yanýlgýya uðradý. Tavýrlarýndaki hatalarýn esasýný, bu yanýlgý oluþturdu. ABD; Orta Doðu’da büyük hasarýn oluþmasý için Ýran’ýn karýþtýrýlmasýný benimsemiþ durumda. Bu baskýlarýn nihai gayesinin, Ýran’ýn yayýlmacýlýktan vazgeçmesini temin etmek olabilir mi?
Ýran toplumu ile yönetim ve devleti arasýndaki sorunlarýn derinleþmesinde, ekonomik þartlarýn esas rol oynadýðý aþikârdýr. Böyle sorunlu zamanda bazýlarýnýn çok zengin, bazýlarýnýn ise ciddi ekonomik sorunlarla baþ baþa kalmasý, toplumdaki gerilimin esas nedenlerindendir. Ýran rejimine yönelik ABD’den çýkan tehdit içerikli mesajlarýn Ýran’da bazý kesimlerce karþýlýk bulmasý da Ýran’ýn sorunlarýndan biridir. Toplum sadece dýþ tehdit üzerine dizayn edilmiþ algýdan yorulmuþ gözükmekte. Çünkü toplumun refahýna yönelik hiç bir geliþme söz konusu deðil! Mesele þu ki, ABD esasýnda bu durum üzerine bir þeyler inþa etmek istemekte. Bunu yaparken karþýlýk bulduðu zeminin hakkýný hukukunu deðil, Ýran yönetimine baský motifini pekiþtirmekte. Sadece yaptýrýmlarla deðil, hem de sokaklardaki gerilim üzerindeki etkisini de kullanmak istemekte. Kýsacasý meselesi sokaktaki gerilim deðil, bu gerilimi Ýran yönetiminin yayýlmacýlýktan geri adým atmasý için kullanmaktýr. Ýran konusunda AB ülkelerinin tutumu, özellikle Almanya ve Fransa’nýn yaklaþýmýnýn, ABD’yi dengelemeye gücü yetecek mi? Ve Avrupa bu krizin derinleþmemesinde tarihi rolü üstlenebilecek mi?
Türkiye’nin Ýran’a karþý ambargolara karþý koymasý ve bu tutumdan geri adým atmamasý tezlerine ve ilkesine göre tavýr olmuþ olacaktýr. Nitekim ki Türkiye þimdiye kadar Ýran’dan farklý olarak iliþkilerde ilkeli tutumundan vazgeçmedi. Türkiye’nin bu tutumunu Almanya ve Fransa’nýn takýnacaðý tutum pekiþtirecek gibi. Tabii ki “AB, bu tutumu sonuna kadar sergileyebilecek mi” sorusunu da sormadan geçemeyeceðim. ABD her ne kadar baskýcý ve dayatmacý tavýrlarý ile gerilimi derinleþtirmede karþýsýnda itiraz eden ülkelerin artmasý, yeni dönemin þekillenmesinde rol oynayacaktýr. Lakin þimdilik ABD, Ýran’ýn yayýlmacýlýðý üzerine “nasýl durdurulur” hesaplarýný yapmaktan geri adým atmayacak!
Peki,Ýran geri adým atacak mý? Ýþte ABD; Ýran sokaklarýndaki doðal ve kendi içinden geliþen itirazlarý, büyük gerilime dönüþtürerek ve baský dozunu artýrmak suretiyle, bu soruya net bir yanýt aramakta! Görünen o ki, bu cevabý alana kadar, Ýran’ý karýþtýrmaktan vazgeçmeyecek!