Genelkurmay Baþkanlýðý internet sitesinden yapýlan açýklamaya göre, bir kaç gün önce Ýran’a ait bir keþif uçaðý 1 dakika 20 saniye boyunca Iðdýr’ýn güneydoðusunda Türkiye hava sahasýný ihlal etmiþ. O sýralarda Türkiye’ye ait dört F-16 ile dört bot, Suriye sýnýr denetimini gerçekleþtiriyormuþ, iki F-16 Iðdýr bölgesine intikal edince, Ýran uçaðý Türkiye hava sahasýný terk etmiþ.
Bu haberin normal bir durum gibi verilmiþ olmadýðýný düþünmek mümkün. Iðdýr, Nahcivan, Ermenistan ve Ýran ile komþu bir il ve sadece bu üçgen bile ihlalin yapýldýðý bölgeyi kritik olarak tanýmlamaya yetiyor. Ýhlal, belirtildiði gibi Iðdýr ile sýnýrlýysa, ki bu yaklaþýk 50 km’dir, uzun sürmüþ denebilir. Neredeyse sýnýrdan yaklaþýk 75 km içeride olan Iðdýr merkeze kadar gidip gelecekmiþ bu keþif uçaðý.
Ýran keþif uçaðýnýn ne keþfetmek için Türkiye sýnýrýný ihlal ettiðini kestirmek kolay deðil. Bununla birlikte bazý tahminler yürütmek mümkün ve muhtemelen sýnýr ihlalinin Iðdýr’la fazla bir ilgisi yok; mesele ihlalin yapýlmýþ olmasýnda ve Suriye sýnýrýndaki F-16’larýn bölgeden ayrýlmasýný saðlamakta.
Irak Kürdistaný sorunu
Ýran, Türkiye’nin sadece Suriye sýnýrýndaki askeri faaliyetlerinden deðil, Suriye içindeki faaliyetlerinden de son derece rahatsýz. Ancak Türkiye-Ýran iliþkilerinde gerginliklere neden olan tek konu Suriye olsa iyi, bir de Irak konusunda anlaþmazlýk var ki, bu Türkiye açýsýndan daha sorunlu bir konu.
Barzani yönetiminin Irak yönetimine raðmen Türkiye’ye petrol satma kararý, muhtemelen anlaþmazlýklar listesinin uzamasýna yol açtý. Baðdat yönetimi, yasadýþý ithalat yaptýðý gerekçesiyle Türkiye’yi mahkemeye verdi. Bu, açýkça Türkiye kaçakçýlýk yapýyor iddiasýnda bulunmak anlamýna geliyor.
Buradaki temel sorun, Türkiye’nin aldýðý petrolün parasýný kime ödeyeceði ile ilgili aslýnda. Para Baðdat’a ödenir, Baðdat da Erbil’e kendisinin öngördüðü kadarýný aktarýrsa o kadar fazla sorun olduðu söylenemez. Ancak Türkiye ödemeyi doðrudan Erbil’e yaparsa, o zaman Baðdat’ýn Erbil gelirlerini denetleme imkaný daralýr. Muhtemelen Barzani’yi de merkezden aktardýðý parayý kýsarak, mesela memur maaþlarýný ödemeyerek cezalandýracaktýr. Ancak temel sorun, Türkiye’nin Kürdistan’ý baðýmsýzlýða yaklaþtýracak adým attýðýnýn ileri sürülmesinde.
Terör sorunu
Türkiye’nin Irak Kürdistan’ýnýn baðýmsýzlýðýna çalýþtýðýný ileri sürmek fazla ileri bir adým olur. Anlaþýldýðý kadarýyla Türkiye, elini Kürdistan’dan çekmeyerek Baðdat rejiminin Ýran ile olan yakýnlýðýna ve hatta Suriye ile iliþkilerine tehdit oluþturmakla yetiniyor.
Ýran, Türkiye’nin politikasýný anladýðýný göstermek için sýnýr ihlali yapmýþ olabilir. Ancak, bununla sýnýrlý kalmayabilir. Türkiye’nin Kürt açýlýmýný sabote etmeye meraklý Kürt gruplarýný teþvik edebileceði gibi, bazý provokasyonlarda da yardýmlarýný esirgemiyor olabilir.
Söz konusu ihtimaller, doðal olarak iç siyasette etki yaratacak türden. Ýran, Türkiye’deki iktidarý en fazla zora sokacak konunun PKK eylemleri olacaðýný bilmiyor olamaz. Ancak Türkiye sadece PKK terörüyle deðil, ayný zamanda Afganistan’da olduðu gibi baþka gruplarýn terör saldýrýlarýyla da tehdit edilmeye baþladý.
Birbirinden baðýmsýz gibi görünen olaylar arasýndaki baðýntýyý kestirmek zor. Ancak arka arkaya yaþanan bazý geliþmeler, Türkiye’ye yönelik açýk ve aðýr mesajlar olduðunu düþündürüyor. Bu mesajlardan biri, sanki Türkiye-Ýran iliþkilerinin biraz daha gerileceðine yönelik gibi. Ancak bundan önemlisi, Ýran’ý teþvik eden baþka hangi oyuncularýn olduðu sorusu. Bunun yanýtý için de Ýran ile son dönemde hangi ülkelerin yeni anlaþmalar yaptýðýna bakmak yerinde olabilir.
