Erken uyarý”sistemini iþletmekte yarar görürüm: Ýran’ýn içine girdiði aðýr ekonomik kriz, Irak ve Suriye’den sonra, Ýran sýnýrýmýzýn da yakýn bir gelecekte aðýr istikrarsýzlýk yaþayacaðýnýn iþaretini veriyor.
Özetleyelim: Ýran, sürdürmekte olduðu nükleer programýn barýþçý hedefleri olduðu konusunda “batýlý” devletleri ikna edebilmiþ deðil. Bu nedenle, 5+1 olarak adlandýrýlan, BM Güvenlik Konseyi’nin beþ daimi üyesi ABD, Ýngiltere, Fransa, Rusya ve Çin’e Almanya’nýn katýlmasýyla oluþturulan grupla sürdürdüðü müzakerelerde ilerleme saðlanamýyor. ABD ve AB, Ýran’a karþý ekonomik ambargo uyguluyor. Ýran’ýn petrol (þimdi de doðalgaz) ihracatýna ciddi kýsýtlamalar getirdiler. Tek gelir kaynaðý güçlü ekonomiler tarafýndan reddedilen Ýran, ekonomisini ayakta tutmak için gerekli döviz akýþýndan mahrum kaldý. (Ambargonun Tahran’a günlük maliyetinin 137 milyon dolar olduðu hesaplanýyor.) Ülkenin ulusal parasý Riyal, son 15 ayda üçte iki oranýnda deðer kaybetti. Son devalüasyon yüzde kýrk düzeyinde!.. Tahran çarþýsý karýþmýþ durumda. Hali vakti yerinde Ýranlýlar, ellerindeki Riyalleri, komþu ülkelerde Dolar ve Euro’ya deðiþtirmenin yollarýný arýyorlar. Fakir halk ise artýk, günlük ihtiyaçlarýný karþýlamak için uzun kuyruklara katlanmak zorunda. Ýran basýnýnda yer alan haberlere göre, kanser, kalp-damar-þeker hastalýklarýnýn tedavisinde kullanýlan ilaçlarýn önemli bir bölümü piyasada bulunmuyor. Hatta Ýran’da üretilen 40 kadar ilaç da bulunamýyor.
Tablo çok vahim
Ýran ekonomisine dönük son raporlar, ülkedeki sanayi kuruluþlarýnýn yüzde 50 kapasitede çalýþabildiðini, önemli bir bölümünün de battýðýný ortaya koyuyor. Yýllýk enflasyon yüzde 33’e çýkmýþ durumda ama, et, tavuk, un, þeker ve süt gibi ürünlerde fiyat artýþýnýn yüzde 80’lere vardýðý dikkat çekiyor. Halkýn yaþam kalitesinin öncelikle sýnýr kentlerinde hýzlý düþüþ yaþadýðý, geliþmenin sýcaklýðýnýn Tahran’da da hissedildiði biliniyor. Ýran Merkez Bankasý’nýn ilan ettiði resmi kur ile karaborsa arasýndaki makas her geçen gün açýlýyor. Ýþadamlarýnýn ellerindeki Riyal’leri resmi kur üzerinden Dolar’a çevirme telaþý ekonomi bürokrasisi içinde yolsuzluðun týrmanmasýna neden oluyor.
Direniþ ekonomisi masalý
Halk, hükümetin bu sorunun altýndan kalkabileceðine artýk inanmýyor. Ýran yönetimi ise ülkenin bu kez askeri deðil, ekonomik açýdan bir “emperyalist saldýrý” ile karþý karþýya bulunduðunu belirterek çareyi, “direniþ ekonomisi” sloganý yaratmakta bulmuþ durumda. Ama, halk, günlük ihtiyaçlarýný bile karþýlayamadýðý ve ekonomik geleceðin hayli karanlýk göründüðü bir dönemde bu slogana pek yüz vermiyor. Ekonomik gidiþe dönük ilk gösteriler ve çatýþmalar Tahran meydanlarýnda 3 Ekim’de yaþandý, ülkeden akan haberler Ýran’daki sosyal huzursuzluðun tehlikeli þekilde týrmandýðý yönünde.
Dýþ serüvenlere tepki
Tahran’da gerçekleþen gösterilerde, “Beþar’a ölüm”, “Diktatöre ölüm” gibi sloganlarýn atýlmasý da, Ýran halkýnýn, rejimin bitmek bilmeyen dýþ serüvenlerinden sýkýldýðýný, ülkenin yaþamakta olduðu aðýr ekonomik krizin nedeni olarak gördüðünü de gösterdi. Ýranlýlar, tüccar bir millet ve çevrelerindeki ülkeler ile çok baþarýlý iþ yapma kapasitesine sahipler. Bu nedenle, siyasetin yarattýðý engellemeler, toplumun bütün kesimlerinde giderek daha büyük tepkilerin toplanmasýna neden oluyor.
Kendi bünyesinde ekonomik istikrarýný kaybetmiþ Ýran’ýn, zaten kýt olan kaynaklarýyla Suriye, Lübnan’daki Hizbullah benzeri yüksek maliyetli harekatlarý daha ne kadar sürdürebileceði ise ayrý bir soru iþareti.
Yarýn, “Tahran da karýþtý!..” manþetleriyle karþýlaþtýðýnýzda sürpriz olmasýn diye yazýyorum...
Tahran’dan bir fýkra
Ýran halký, yaþadýðý aðýr krizi fýkra üreterek günlük yaþamýnda hafifletmeye çalýþýyor. Ama fýkralar her zaman gerçeði söyler. Ýþte, meslektaþýmýz Gülnaz Ýsfendiyari’nin blog’undan aktardýðý son günlerin popüler Tahran fýkralarýndan biri:
Fýkra bu ya, bir Amerikalý, bir Alman ve bir Ýranlý ölmüþler, ebedi dünyadaki rotalarý cehennemi göstermiþ. Kendilerine, son kez dünyadan telefonla birini arama hakký tanýnmýþ. Amerikalý son konuþmasýný 1.000 Dolar, Alman ise 2.000 Dolar bedelle yapabilmiþ. Ýranlý konuþmuþ, fatura yalnýz 1 Dolar!.. Haliyle sormuþlar, nedenini, cevap, “Ýranlýnýn yaptýðý görüþme þehir içiydi” olmuþ!..
