Ýran'da geçen hafta yapýlan Cumhurbaþkanlýðý seçiminde 4 adayýn hiç birisinin de yüzde 50'yi geçememesi yüzünden; bugün, (Milâdî, 5 Temmuz 2024, -Ýran'da uygulanan Hicrî -Þemsî takvimle,-15 Tir 1404- Cuma), ikinci merhalesi yapýlacak olan Cumhurbaþkanlýðý seçiminde, geçen haftaki seçimde en yüksek oy alan Mes'ûd Piziþkiyan ile Saîd Celilî rekabet edecekler.
Birisi Mes'ûd, diðeri, Saîd; ikisi de ayný mânâ kökünden gelen isimlerden..
('Piziþkian' ismine bakarak, bizim toplumumuzda, onun Ermeni olduðu sanýldýðýndan, tekrarlayalým ki, Farsçadaki 'yan' eki, Türkçede çoðul eki olan 'ler-lar..' mânâsýna gelir; 'Piziþkian',/ doktorgiller' gibi ve Ermeniceye de Farsçadan geçmedir.)
*
Mes'ûd Piziþkian, kalb cerrahý olan bir doktordur ve geçmiþ yýllarda Ýran (Ýslâmî Þûrâ) Meclisi'nde, Tebriz m.vekilliði de yapmýþtýr. Kendisi, Türk kavmindendir ve Meclis'te olduðu dönemde yanlýþ gördüklerini ateþli nutuklarla dile getirmesiyle biliniyordu; ama, doðru uygulamalarýn nasýl yapýlacaðýna dair bir programýnýn olmadýðýný þimdi kendisi de itiraf ediyor.. Kadrolarýný yeni oluþturacakmýþ..
Saîd Celilî ise, Ýran'ýn, Uluslarararasý Atom Enerjisi'yle nükleer müzakerelerindeki önemli bir diplomat -'nükleer fizik'çidir. Mütedeyyin çevrelerde sevilmesinin, seçilmesine kafî gelip gelmeyeceði, bu gün belli olacaktýr.
*
Cumhurbaþkanlýðý için adaylar ilk açýklandýðýnda, ilk anketlerde, 20 milyonluk baþkent Tahran'ýn eski Belediye Baþkaný ve fiilen de Ýran Meclisi Baþkaný Muhammed Bâqir Qalibaf' önde ve sonra Celilî geliyordu. Piziþkian ise 3. sýrada gözüküyordu..
Ancak, Mes'ûd Piziþkian'ýn, -aslýnda, Ýran'daki sistem içinde yetkisinde olmayan konulardan birisi olan þer'î konularda söz sahibi olamýyacaðýný bildiði halde-, bir tv. tartýþmasýnda, zâten bir hayli gevþetilmiþ olan 'örtünme –tesettür mecburiyetini kaldýracaðý'na dair bir söz söyleyince, çoðu genç nesillerin ilgi odaðý haline gelivermesi, bir alârm mahiyetindedir de..
Qalibaf, bu sözler karþýsýnda 'zorlama olmaksýzýn..' gibi maslahatçý laflar edip; Celilî de 'örtünmenin bir mahrumiyet deðil, bir masûniyet/ dokunulmazlýktýr ve kadýnlarýn iffet ve þahsiyetlerinin korunmasýnda, ilâhî hükümle verilen en etkili bir yardýmdýr' deyince; Ýran kamuoyunda, bir kutuplaþma meydana geliverdi. Ve geçen hafta, katýlýmýn yüzde 40 olduðu seçimde, Piziþkian, yüzde 42,5; Celilî yüzde 38,5; Qalibaf ise, sadece yüzde 13 rey alabildi. Anlaþýlýyor ki, Ýslamî hassasiyet sahibi kesimler Celilî'ye destek verdiler ve bu destek bugün daha da yükselebilir.
*
Ancak, Piziþkian, usta bir satranç oyuncusu gibi, devreye yeni propaganda silâhýný çýkardý.
Ýran'da azlýktaki kavimlerin hukukuna riayet edilmediðini dillendirdi geçen hafta...
'Ýnkýlab'dan sonra bu sahada bir takým iyileþtirmeler yapýlmýþtýr. Ama birbirine yakýn mikdarda olan ve her ikisi de caferî- þia mezhebine baðlý fars ve Türk kavimleri Ýran'da ayný etkinliðe sahib iseler de; Ýran halký içinde Kürd'ler, Arab'lar, Belûç'lar, Türkmen'ler, Afganî'ler, Gürcü'ler, Lezgi'ler, 'Lor'lar, 'Tad'lar, 'Gilek'ler vs. gibi etnik veya mezhebî azlýkta olan Müslüman unsurlarla; Hristiyan Ermeniler, Yahudiler, Mecûsîler ve ateistler gibi gayrimuslim halklar ve unsurlar da bulunmaktadýr..
*
Dahasý, Piziþkian, bununla da yetinemeyip, bir tv. programýnda, 85 milyonluk Ýran halkýnýn (4'de 1) kadarýný (20 milyon kadarýný) teþkil eden Sünnî Müslümanlarýn da dýþlandýðýný dile getirdi ve 'ilim ve liyakat sahibi olanlarý, sýrf 'sünnî' diye kamu yönetiminin karar mekanizmalarý dýþýnda tutulmasýný' eleþtirdi; 'Bu ülkenin çocuklarý, sýrf, 'sünnî ' diyerek, bu memleketin idaresinde niye söz sahibi olmasýnlar?' dedi. Hattâ, geçen sene, ilk olarak 'Kürd' kavminden bir amiral'in, Ýran Deniz Kuvvetleri Komutanlýðýna getirilmesini hatýrlatarak, onun da kürd olmakla birlikte, 'sünnî olmadýðý'ný da açýklayýverdi.
Bu vesileyle belirtelim ki, Ýran Anayasasý'nda 'Ehl-i Sünnet mezheblerinin, kendi iç eðitimlerini yapma özgürlükleri tanýnmýþ' olsa bile, genel düzenlemenin 12 Ýmam (Caferîye) Mezhebi'ne göre yapýlacaðý, Anayasa hükmü olduðundan, o konuda farklý mezhebden olan 'Ehl-i Sünnet müslümanlarý'nýn, 'yüksek karar mekanizmalarýndaki vazifelere getirilmesi' muhaldir.
Bu bakýmdan, Piziþkian'ýn çoðunluktaki mezhebin baðlýsý olanlarý kýzdýracak bu yaklaþýmýnýn gündeme getirilmiþ olmasý bile önemli bir merhaledir.
Evet, bu yaklaþýmlar, kanûnen 'azlýk' durumundaki kitlelerden Piziþkian'a belki rey getirebilir.. Ancaak, Ýran sisteminde, Cumhurbaþkanlarýnýn bu gibi düzenlemelere el atacak salâhiyetlere sahib olmadýðýný Piziþkian da biliyordur elbette.. Çünkü, Ýran yönetiminde genel ve temel siyaseti belirleyen makam, Cumhurbaþkanlýðý deðil, 'Velâyet-i Faqih' ve 'Ýnkýlâb Rehberliði' kurumu olup, bugün o makamda, Tebriz'in Khameneh kasabasýndan, çok güzel Türkçe de konuþan Seyyid Ali Khameneî bulunmaktadýr. Yani, Ýran'da da farsçý, türkçü, kürdçü, arabçý ve belûçcu etnik cereyanlar bulunsa bile, hâkim olan; iddia edildiðinin aksine; 'pers kavmiyetçiliði' deðil, 'Ýrancýlýk' ve 'mezhebî baðlýlýk' önde gelir.
*
Piziþkian, 'modernist' (Ýran'daki isimlendirmeyle 'ýslah-taleb') diye, Batý dünyasýnca da teþvik ve tercih ediliyor. Onun seçilmesi halinde, ekonomik açýdan dar gelirli olan büyük kitlelerin, Ýran'a uygulanan ambargolarýn kalkabileceði umuduna yönelmesi de uzak ihtimal deðildir.
Ýran ve bütün Ýslâm dünyasý için hayýrlý olan neticenin ortaya çýkmasý dileðiyle..
*
