ABD, iki aþamalý Ýran yaptýrýmlarýnýn ilkini devreye soktu. Buna göre Ýran ile deðerli madenler, metaller ile otomotiv ve uçak teçhizatý, halý, fýstýk alým satýmý yapanlarýn ABD ile iþ yapmasý mümkün deðil.
Sýralanan maddelere bakýlýrsa, Ýran cezalandýrýlýrken aslýnda Ýran’la ticaret ve yatýrým iliþkisi bulunan Avrupa firmalarý ve Avrupa devletleri daha fazla cezalandýrýlmýþ durumda. Bu nedenle AB yaptýrýmlara uymama kararý aldý. ABD, Ýran ile iliþkisi olan Avrupa devletlerine de yaptýrým uygularsa, esas ticaret savaþlarýný Çin ile deðil Avrupa ile sürdürme kararlýlýðýnda olduðu ileri sürülebilir. Ya da tüm dünya sonunda içinde ABD’nin olmadýðý bir baþka finans ve ödemeler sistemine geçecek; dolara ve tahvil piyasasýna deðmeden alternatif mekanizmalar bulacaklar.
Ýkinci aþama, Kasým ayýnda baþlayacak ve o da petrol dýþsatýmý ile ilgili. Kabaca ifade etmek gerekirse ABD, Ýran’dan petrol alanla iþ yapmayacak. Bu durumda tüm devletlerin ABD ile iþ yapmayý tercih edeceði, Ýran yüzünden riske girmek istemeyeceði ve Ýran’ýn da petrolünü satamayacaðý varsayýlýyor olabilir.
Gerçekler ise pek böyle iþlemeyebilir. Belki içinde Türkiye’nin de bulunduðu bazý ülkeler yasal yollardan petrol ticareti yapamayacak olmanýn sýkýntýsýný yaþayabilirler. Ancak petrolün alýþveriþi her zaman yasal yollardan olmuyor; ayrýca ABD’nin yaptýrýmlarýndan katiyen etkilenmeyeceðini düþünen Çin gibi ülkeler pekala Ýran petrolünü satýn alabilirler, üstelik bunu uluslararasý bankacýlýk sistemine dahil olmayan bir sistemle de gerçekleþtirebilirler.
ABD, Çin’e ticaret savaþý açmýþken petrolü Ýran’dan “ucuza kapatmasýna” yol açacak, bu ne kadar hesaplandý bilinemiyor. Ancak Ýran’ýn öyle ya da böyle elindeki petrolü piyasadan daha ucuza satarak gelir kabýna uðramasý istendiðinden meselenin kime yarayacaðý ikinci derecede önemli görülmüþ olabilir.
Yapýlan açýklamalardan anlaþýldýðýna göre, zaten içeride sorunlar yaþayan Ýran’ý ekonomik olarak çökertmenin esas hedefi yönetim deðiþikliði saðlamak.
Bu durum, çocuðun harçlýðýný kesip söz dinlemesini saðlamaya çalýþmak gibi. Çocuk zaten asi ise harçlýðý kesilse de söz dinlemez, üstelik gidip o parayý uygunsuz yerlerden edinir. Muhtemelen Ýran da öyle yapacak.
Oysa Trump, “Dünya barýþý” istediði için yaptýrým uyguladýðýný söyledi. Keþke daha az güzellik yarýþmasý izleseydi; tüm adaylarýn istediði ama kazanýnýn barýþa ne katký saðladýðýnýn bilinemediði yarýþmalardan etkilenmiþ olmalý. Ýran halký yoksulluða sürüklenip, Ýran ile iþ yapanlar da cezalandýrýlýnca dünyaya barýþ geliyorsa, barýþ o kadar da zor bir durum deðilmiþ diyesi geliyor insanýn.
Ýran’ýn nükleer çalýþmalarýný ve bölgesel faaliyetlerini sonlandýrmasý amacýyla uygulanan yaptýrýmlar, benzer iþleri yapan diðer devletlere uygulanmayýnca meselenin barýþ deðil, stratejik mücadelede olduðu anlaþýlýyor.
Ýran ya, yaptýrýmlara dayanamayarak ABD’nin beklediði kývama gelecek ya da daha saldýrganlaþacak. Ýran daha saldýrganlaþýrsa, ona askeri müdahale yapýlmasý da haklý gerekçelere dayanacak. Böylece Ýsrail ve Suudi Arabistan’a epeyce alan açýlacak; ABD de bu iki oyuncu üzerinden, kendisi fazla maliyete katlanmadan bölgedeki varlýðýný pekiþtirecek.
Senaryo bu olabilir; ancak ABD sistemin güçlü oyucusu olsa da tek güçlü oyuncusu deðil. Dolayýsýyla kurgunun iþlemesi için diðer oyuncularýn buna razý olmalarý gerekir. Bugün ise, durum pek öyle gözükmüyor.
