Obama yönetimi Küba’dan sonra Ýran ile olan iliþkilerinin normalleþmesi için gerekli olan ilk adýmý attý, Lozan’ýn tarihi Beau Rivage Palace otelinde gerçekleþen maraton görüþmeler sonrasýnda siyasi bir mutabakata varýldý. Güvenlik Konseyi daimi üyeleri, Almanya ve tabii ki 2013 yýlýnda iktidara gelen Ruhani liderliðindeki Ýran bütün bölgesel dengeleri deðiþtirebilecek bir çerçeve belge üstünde uzlaþtý.
Bir son dakika aksiliði yaþanmazsa 30 Haziran tarihine kadar taraflar nihai anlaþmayý imzalayacaklar. Nükleer silah üretmek istediðinden þüphelenilen Ýran hem santrifüjlerinin sayýsýnda, hem de elindeki zenginleþtirilmiþ uranyumda indirime gidecek, tesislerini tam gözetime açacak, tartýþmalý Fordow’da zenginleþtirme iþlemi yapmayacak.
***
Ýran almayý kabul ettiði bu ve diðer tedbirlerle muhataplarýný rahatlatacak, karþýlýk olarak da kendisine uygulanan yaptýrýmlardan kurtulacak. Ancak bu kurtuluþun ne þekilde olacaðý, hangi türden yaptýrýmlarý kapsayacaðý, sürecin neresinde devreye gireceði þimdiye kadar açýklanan metinlerden tam olarak anlaþýlmýyor. Belli ki taraflar yapýcý muðlaklýðý þeffaflýða tercih etmiþler.
Zaten kökenleri çok eskilere dayanan, modern tarihi 1979 Ýran devrimi ile baþlayan düþmanlýðýn her iki taraf için de baþka bir þekilde sona ermesi mümkün deðildi. Taraflarýn kendi içlerindeki muhalifleri ve dýþarýdaki oyun bozanlarý ancak yoruma açýk, esnek bir mutabakat ile tatmin edebilirler, müzakerelerden karlý çýktýklarýný iddia edebilirlerdi.
Eðer Haziran sonunda tamamlanacaðý söylenen bu süreç Ruhani ve Obama yönetimleri tarafýndan baþarýyla yönetilebilirse, Obama senatörlerini, Ruhani de ruhani liderini ikna edebilirse, Ýran uluslararasý siyaset sahnesine tekrar ama farklý bir þekilde dönecek, Batý ile geliþtirdiði iliþkileri ona bölgesinden çok daha yapýcý bir rol oynama imkaný tanýyacak demektir.
Bu doðal olarak Ýran’ýn tüm güvenlik endiþelerinden arýnacaðý, çýkarlarýný ihmal edeceði anlamýna gelmez. Suriye’deki, Lübnan’daki ve daha pek çok yerdeki etkisini korumak isteyecektir. Ancak etkisini ve çýkarlarýný korurken yapýcý ve esnek olmaya özen gösterecek, jeopolitik rekabetini iþbirliðiyle besleyecektir. Üstündeki baskýlar hafifledikçe Ýran dünya siyasetinde þimdikinden daha sorumlu davranacaktýr.
Bu deðiþim dahi NATO üyesi ve ABD müttefiki Türkiye açýsýndan önemlidir. Bazýlarýnýn iddia ettiðinin aksine Amerika ile barýþmýþ olan Ýran bölgesinde daha büyük sorun olmayacaktýr. Komþusu Ýran ile olan iliþkilerini en zor zamanlarda bile rayýndan çýkartmamaya özen gösteren Türkiye için ABD ile barýþmýþ Ýran gerilimli ve hýrçýn bir Ýran’dan tabii ki daha iyidir.
Üstüne konan ambargolarýn kalktýðýnda Ýran-Türkiye ticaretinin ve karþýlýklý yatýrýmlarýn artmasý yanlýþ siyasi tercihler yapýlmadýðý takdirde kaçýnýlmazdýr. Ayrýca, Ýran’ýn Amerika ile barýþmasý Türkiye’nin sadece Ýran ile deðil ABD ile olan iliþkilerinin niteliðini de deðiþtirecektir. Türkiye’nin Ýran ile olan iliþkilerinin biçimi ABD ile olan iliþkilerini olumsuz anlamda etkilemeyecektir.
***
Türkiye, Ýran-P5+1 mutabakatýný desteklemek, güçlendirmek ve nihai sonucuna varmasýný saðlamak için elinden geleni yapmalýdýr. Bu mutabakat yukarýdaki getirilerinin yaný sýra Türkiye’yi Ýran’ýn elde ettiði imkanlarýn ve maruz kaldýðý baskýlarýn neticesinde günün birinde kaçýnýlmaz olarak geliþtireceði nükleer silahlarýn tehdidinden de koruyacaktýr.
Ankara’nýn Yemen’de anayasal düzeni savunmasý, Suriye’de farklý bir politika izlemesi, Irak’ta artan aðýrlýðýndan çekinmesi Tahran’a hasým olmasýný gerektirmez. Rekabet siyasetin doðasýnda vardýr, dostlar da rekabet eder. Önemli olan rekabetin dostluðu bozmamasýný saðlamak, hangi çýkarýn diðerinden daha önemli olduðunu saðlýklý bir þekilde düþünüp tartýþabilmektir.
