Bir süredir zorunlu arabuluculuk ve yeni 7036 sayýlý Ýþ Mahkemeleri Kanunu’nu tartýþýyoruz. Gerçekten de son yýllarda iþ uyuþmazlýklarýnda görülen artýþla beraber hem dava sürelerinin uzadýðý, hem de iþçi ve iþveren arasýnda dava sürecine baðlý olarak iþ barýþýnýn bozulduðunu görüyoruz. Bu nedenle hem iþ barýþýnýn yeniden tesisi, hem de iþçinin dostane çözüm yolu olan arabulucu ile haklarýný kýsa sürede ve kolay bir þekilde alabilmeleri saðlanacak. Bazý kesimler tarafýndan eleþtiriler yapýlsa da esasýnda herkese kolaylýklar saðladýðý açýktýr.
Arabuluculuk faaliyeti yargýlamanýn alternatifi olarak deðil tamamlayýcýsýdýr. Bireysel veya toplu iþ sözleþmesine dayanan iþçi veya iþveren alacaðý ve tazminatý ile iþe iade talebiyle açýlan davalarda, arabulucuya baþvurulmuþ olmasý dava þartýdýr.
Davacý, arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaþmaya varýlamadýðýna iliþkin son tutanaðýn aslýný veya arabulucu tarafýndan onaylanmýþ bir örneðini dava dilekçesine eklemek zorundadýr. Aksi durumda dava usulden reddedilecektir.
Bireysel veya toplu iþ sözleþmesine dayanan iþçi veya iþveren alacaðý ve tazminatý ile iþe iade talebiyle açýlan davalarda, arabulucuya baþvurulmuþ olmasý dava þartý olarak kabul edilecektir.
Çalýþma ve Sosyal Güvenlik Bakanlýðýnýn verilerine göre 2016 yýlý Aralýk ayý itibarýyla 14 milyona yakýn iþçi ve 1 milyon 750 bine yakýn iþyerinin bulunduðu ülkemizde iþçi ve iþveren arasýndaki uyuþmazlýklar, hem çalýþma hayatýnýn hem de yargýnýn gündeminde önemli bir yer tutuyor. Adli Sicil ve Ýstatistik Genel Müdürlüðü verilerine göre, 2016 yýlý sonu itibarýyla ilk derece mahkemelerindeki 3 milyon 525 bin civarýndaki hukuk uyuþmazlýðýnýn yaklaþýk yüzde 15’i iþ uyuþmazlýklarýndan kaynaklanýyor. Yargýtay’dan alýnan istatistiki verilere göre 2016 yýlýnda bakýlan 780 bin civarýndaki hukuk uyuþmazlýðýnýn yaklaþýk yüzde 30’u iþ hukukundan kaynaklanmaktadýr.
2017 yýlý Mayýs ayý itibarýyla 50’si sosyal güvenlik hukukunda uzman olmak üzere 320 iþ mahkemesinde 376 hâkim iþçi-iþveren arasýndaki uyuþmazlýklarý çözmek için çalýþmaktadýr.
Ýþ mahkemesi kurulmayan yerlerde ise 514 asliye hukuk mahkemesi, iþ mahkemesi sýfatýyla iþ uyuþmazlýklarýna iliþkin davalara bakmaktadýr.
Adli Sicil ve Ýstatistik Genel Müdürlüðü verilerine göre iþ davalarýnýn yýllýk ortalama görülme süresi 2010 yýlýnda 466, 2011 yýlýnda 488, 2012 yýlýnda 483, 2013 yýlýnda 381, 2014 yýlýnda 417, 2015 yýlýnda 431, 2016 yýlýnda 434 gün olarak karþýmýza çýkýyor.
2013 yýlý Kasým ayýnda ilk arabulucunun sicile kaydedilmesiyle baþlayan uygulama sürecinde, bugüne kadar arabulucuya götürülen hukuk uyuþmazlýklarýnýn yüzde 89’unun iþçi-iþveren uyuþmazlýðý olduðu ve bunlarýn yüzde 93’e yakýn oranda anlaþmayla sonuçlandýðý görülmüþtür. Arabulucuya giden iþ uyuþmazlýklarýnýn yaklaþýk yüzde 95’i bir gün veya bir günden daha az süren müzakerelerle sonuçlandýrýlmýþtýr.
Sonuç olarak, arabulucuya gitmek zorunlu, ancak arabulucuda uzlaþmak zorunlu deðildir. Ýþçi ve iþveren arasýnda anlaþma saðlanamazsa mahkemeye gidilmesinde herhangi bir engel bulunmamaktadýr. Ancak, arabuluculuk görüþmeleri sonunda taraflarýn anlaþmaya varmalarý halinde, üzerinde anlaþýlmýþ olan hususlarýn taraflar tarafýndan tekrar yargý konusu yapýlmasý mümkün olmayacaktýr. Arabuluculukta çözümlenmiþ bir konunun tekrar yargý konusu yapýlabilmesi için tehdit, hile, cebir gibi taraf iradelerini sakatlayan bir olgunun varlýðý gerekir.
***
Diðer Ülkelerde Arabuluculuk
Ýngiltere’de arabulucuya baþvurulmasý bir dava þartý olarak öngörülmemiþ olmakla birlikte yüksek mahkeme kararlarý arabulucuya baþvurulmasýný fiilen zorunlu hale getirmiþ durumdadýr.
Fransa’da iþ mahkemesine baþvuru yapýldýktan sonra uyuþmazlýk arabulucuya yönlendirilmekte ve bu aþama sonuçlanmadan yargýlama aþamasýna geçilmemektedir.
Avusturya’da iþ hukukunda arabulucuya baþvurulmasý kural olarak zorunlu olmamakla birlikte özel desteðe ihtiyacý olan iþçilerin ayrýmcýlýk nedeniyle tazminat talepleri veya iþten çýkarmaya iliþkin itirazlarý bakýmýndan öncelikli olarak arabuluculuk prosedürünün uygulanmasý gerekmektedir.
Hollanda’da arabuluculuða baþvuru zorunluluðu olmamakla birlikte iþ uyuþmazlýklarýnda arabulucuya baþvurulmasý durumunda, arabulucunun ücreti iþveren tarafýndan ödendiðinden bu yöntem iþçi açýsýndan teþvik edilmiþ durumdadýr.
Ýtalya’da bankacýlýk, finans ve sigortacýlýk, iþyeri kirasý, kredi sözleþmeleri, kat mülkiyeti, basýn ve diðer kamusal yollarla yapýlan hakaret suçundan doðan uyuþmazlýklar, aile arasýndaki sözleþmeler, týbbi uygulama hatasý ve doktorlarýn sorumluluðundan doðan tazminat davalarý, miras, ortak mülkiyet, gayrimenkul, mal paylaþýmý, kira sözleþmeleri ve ayni haklara iliþkin uyuþmazlýklarda arabulucuya baþvuru zorunluluðu kabul edilmiþ ancak iþ uyuþmazlýklarý yönünden arabulucuya baþvuru ihtiyari býrakýlmýþtýr.Malezya’da 1952 yýlýndan, Arjantin’de ise 1996 yýlýndan bu yana iþçi ve iþveren arasýndaki uyuþmazlýklarýn çözümü için arabulucuya baþvurulmasý zorunlu tutulmaktadýr.
