Ýþçi ile iþveren arasýnda iþ sözleþmesi yapýlýrken karþýlýklý olarak deneme süresine ihtiyaç duyulabilir.
Ýþveren tarafýndan deneme süresine ihtiyaç duyulmasýnýn sebeplerini, iþçinin çalýþma sisteminin iþyerine uygunluðunu deðerlendirmesi, iþçinin bilgisi, yetkinlikleri, çalýþkanlýðý konusunda bilgi sahibi olmak istemesi gibi unsurlar oluþturabilir.
Bu sebepler iþçi açýsýndan ise iþyerindeki çalýþma koþullarýný, iþyeri kültürü ve yapýlan iþin kendisine uygunluðunu anlayabilmesi olarak ifade edilebilir.
Deneme süreli iþ sözleþmesi, 4857 sayýlý Ýþ Kanunu'nun 15. maddesinde þu þekilde hüküm altýna alýnmýþtýr:
"Taraflarca iþ sözleþmesine bir deneme kaydý konulduðunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iþ sözleþmeleriyle dört aya kadar uzatýlabilir.
Deneme süresi içinde taraflar iþ sözleþmesini bildirim süresine gerek olmaksýzýn ve tazminatsýz feshedebilir. Ýþçinin çalýþtýðý günler için ücret ve diðer haklarý saklýdýr."
Ýlgili hüküm uyarýnca deneme süresi en fazla iki ay olabilecektir.
Buna karþýn toplu iþ sözleþmesi olan iþyerlerinde deneme süresinin toplu iþ sözleþmesi hükmüne dayanarak dört aya kadar uygulanabilmesi mümkündür.
Deneme süresinde olan iþçinin Sosyal Güvenlik Kurumuna iþe giriþ bildiriminin yapýlmasý zorunluluktur. Diðer bir deyiþle deneme süresinde de iþçi sigortalý yapýlýr ve tüm yasal haklardan faydalanýr.
Deneme süresi içinde kalmak kaydýyla iþçi veya iþveren Ýþ Kanunu'nun 17. maddesinde hüküm altýna alýnan ihbar sürelerine uymadan ve feshe baðlý tazminatlar gündeme gelmeden iþ sözleþmesini bitirebilirler.
Bu durum Yargýtay kararlarýnda da deneme süresi içinde iþçi veya iþvereni, iþ sözleþmesini bildirim süresine gerek olmadan ve tazminatsýz þekilde feshedebileceði ifade edilmektedir (Yargýtay 9. HD. 02.07.2018 gün, 2017/3173 E, 2018/14254 K.).
Bu kapsamda iþçi ile iþveren arasýnda imzalanan iþ sözleþmesinde esas olan deneme süresinin yazýlý olarak hüküm altýna alýnmasýdýr.
Deneme süresine iliþkin hükmün sözleþmede yer almadýðý durumlarda, deneme süresinden söz edilmemektedir. Ýþçinin iþe giriþ esnasýnda ne kadar süre ile deneme süresinde olduðunu bilmesi önemlidir.
Ýþ sözleþmesinde deneme süresine iliþkin hüküm yer almýyorsa, iþ iliþkisinin kurulduðu iki ay içerisinde fesih yapýlsa dahi bahse konu fesih deneme süresi içerisinde yapýlacak fesih gibi deðerlendirilemeyecektir.
Dolayýsýyla iþ sözleþmesi altý aydan az sürmüþ olan iþçi için, 2 haftalýk ihbar süresi gündeme gelecektir.
Ýhbar süresine uymayan tarafýn ihbar tazminatý ödemesi gerekliliði göz önüne alýndýðýnda, iþçi ve iþverenin iþ iliþkisini kurarken deneme süresi yazýlý olarak hüküm altýna alýnmalýdýr.
Aksi durumda ihbar süresine uymayan tarafa iþçi de olsa, iþveren de olsa ihbar tazminatý ödeme yükümlülüðü doðacaktýr.
