Çalışanların İş Kanunundan doğan en temel haklarından birisi de yıllık izindir. İş Kanunu’nun 53. maddesine göre, bir işyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, aynı işyerinde veya aynı işverenin bir veya çeşitli işyerlerinde en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez.
Niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlara bu Kanunun yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri uygulanmaz.
İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;
a) Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara ondört günden,
b) Beş yıldan fazla onbeş yıldan az olanlara yirmi günden,
c) Onbeş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmialtı günden,
Az olamaz. Yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri dörder gün arttırılarak uygulanır.
Ancak onsekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz. Diğer bir deyişle onsekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere bir yılını doldukları takdirde en az 20 gün yıllık izin verilmelidir.
Yıllık izin süreleri iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir. Yukarıda öngörülen izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere bölümler hâlinde kullanılabilir.
Esasen yıllık izinlerin hak kazanıldığı tarihten itibaren bir yıl içinde kullanılması gerekmekle birlikte bazı nedenlerle yıllık izinlerin kısmen veya tamamen kullanılmadığı durumlar olabilmektedir.
İşte bu gibi durumlarda işçinin hak kaybına sebebiyet vermemek için İş Kanunu’nun 59. maddesine göre, iş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücretin ödenmesi gerektiği belirlenmiştir. Buna göre, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihteki son brüt ücreti üzerinden kullanılmayan izin günlerinin ücretinin kendisine veya hak sahiplerine ödenir. Yıllık izin ücreti brüt ücret üzerinden ödenir, diğer hak ve menfaatler dikkate alınmaz.
Kullanılmayan yıllık izin ücretinin hesaplanmasında, işçinin işe giriş tarihinden fesih tarihine kadar tüm çalışma döneminde hak kazanılan yıllık izin gün sayısından kullanılan yıllık izinlerin düşülmesi suretiyle aradaki kullanılmayan izin gün sayısı için son ücreti üzerinden yıllık izin ücretinin istenmesi gereklidir.
Esasen uygulamada zaman zaman gördüğümüz, çalışanların izin paralarının ödenmesi yanlış bir uygulamadır. Çalışan ve iş sözleşmesi devam eden işçinin kullanmadığı izinler paraya dönüştürülemez.
Söz konusu düzenleme, belirli süreli iş sözleşmesinin bitimi veya tarafların anlaşması yahut işçinin ölümü ile sözleşmenin sona ermesi hallerinde de izin ücretinin işçiye ya da mirasçılarına ödenmesini sağlayıcı açıklıktadır.
Kullanılmayan yıllık izin süresine ilişkin ödemeler, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihteki baz ücret üzerinden hesaplanacaktır. Fazla mesai, ikramiye, prim gibi yan haklar yıllık izin hesabında dikkate alınmayacaktır.
Diğer bir deyişle iş sözleşmesinin herhangi bir nedenle sona ermesi halinde, işçiye kullandırılmayan yıllık izin sürelerine ait ücretlerin son ücret üzerinden ödeneceği hükme bağlanmıştır. Yıllık izin hakkının ücrete dönüşmesi için iş sözleşmesinin feshi/sona ermesi şarttır.
