Ýþe iade davalarý iþ güvencesi ile birlikte 2003 yýlýndan bu yana iþçi-iþveren anlaþmazlýklarýnda önemli bir yer tutmaktadýr. Ýþ kanununa göre; Otuz veya daha fazla iþçi çalýþtýran iþ yerlerinde en az altý aylýk kýdemi olan iþçinin belirsiz süreli iþ sözleþmesini fesheden iþveren, iþçinin yeterliliðinden veya davranýþlarýndan ya da iþletmenin, iþ yerinin veya iþin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadýr. Yer altý iþlerinde çalýþan iþçilerde kýdem þartý aranmaz.
Ýþ sözleþmesi feshedilen iþçi, fesih bildiriminde sebep gösterilmediði veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadýðý iddiasý ile fesih bildiriminin tebliði tarihinden itibaren bir ay içinde iþe iade talebiyle, Ýþ Mahkemeleri Kanunu hükümleri uyarýnca arabulucuya baþvurmak zorundadýr. Arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaþmaya varýlamamasý hâlinde, son tutanaðýn düzenlendiði tarihten itibaren, iki hafta içinde iþ mahkemesinde dava açýlabilir. Taraflar anlaþýrlarsa uyuþmazlýk ayný sürede iþ mahkemesi yerine özel hakeme de götürülebilir.
Bilindiði üzere 4857 sayýlý Ýþ Kanunu'nun 19 ve 20 inci maddesi uyarýnca iþveren iþçinin iþ akdinin fesih bildirimini yazýlý olarak yapmak ve fesih sebebini açýk ve kesin bir þekilde belirtmek zorundadýr. Hakkýndaki iddialara karþý savunmasýný almadan bir iþçinin belirsiz süreli iþ sözleþmesi, o iþçinin davranýþý veya verimi ile ilgili nedenlerle feshedilemez. Ancak, iþverenin 4857 sayýlý Kanunun 25 inci maddenin (II) numaralý bendi þartlarýna uygun fesih hakký saklýdýr.
Öte yandan iþ sözleþmesi feshedilen iþçi, fesih bildiriminde sebep gösterilmediði veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadýðý iddiasý ile fesih bildiriminin tebliði tarihinden itibaren bir ay içinde iþe iade talebiyle, (12.10.2017 tarihi sonrasýnda ise) Ýþ Mahkemeleri Kanunu hükümleri uyarýnca arabulucuya baþvurmak zorundadýr. Arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaþmaya varýlamamasý hâlinde, son tutanaðýn düzenlendiði tarihten itibaren, iki hafta içinde iþ mahkemesinde dava açýlabilir. Taraflar anlaþýrlarsa uyuþmazlýk ayný sürede iþ mahkemesi yerine özel hakeme de götürülebilir. Arabulucuya baþvurmaksýzýn doðrudan dava açýlmasý sebebiyle davanýn usulden reddi hâlinde ret kararý taraflara resen teblið edilir. Kesinleþen ret kararýnýn da resen tebliðinden itibaren iki hafta içinde arabulucuya baþvurulabilir.
Feshin geçerli bir sebebe dayandýðýný ispat yükümlülüðü iþverene aittir. Ýþçi, feshin baþka bir sebebe dayandýðýný iddia ettiði takdirde, bu iddiasýný ispatla yükümlüdür.
Ýþe iade davalarý yasa gereðince ivedi hukuki iþlerdir ve iþe iade talepli dava ivedilikle sonuçlandýrýlýr. Mahkemece verilen karar hakkýnda istinaf yoluna baþvurulmasý hâlinde, bölge adliye mahkemesi ivedilikle ve kesin olarak karar verir.
Normalde iþe iade davalarýnda 4857 sayýlý Ýþ Kanunu'nun 20 inci maddesine göre iþe iade davalarýnýn ivedilikle sonuçlandýrýlmasý zorunlu olmasýna ve iþe iade davasýnýn azami sekiz ay içerisinde sonuçlandýrýlmasý beklenilmesine karþýn uygulamada "iþe iade davalarý" yýllarca sürebilmekte ve gerekçeli kararlarýn yayýmlanmasý uzun süreler alabilmektedir.
24.03.2021 tarihli ve 31433 sayýlý Resmî Gazete'de yayýmlanan Anayasa Mahkemesi'nin 2018/35900 sayýlý Kararý ile iþe iade davalarý konusunda önemli bir içtihat kararý yayýmlanmýþ bulunmaktadýr.
Anayasa Mahkemesi "iþe iade baþvuru talebiyle iþçinin iþ mahkemesine açtýðý davanýn gerekçeli kararýnýn (yaklaþýk 16 ay) geç yazýlmasý nedeniyle makul sürede yargýlanma hakkýnýn ihlal edildiðine dair "iþçinin talebi kabul etmiþ ve HAK ÝHLALÝ KARARI vermiþ, ihlalin ortadan kaldýrýlmasý için davanýn ilk derece mahkemesine gönderilmesine ve ayrýca iþçi lehine TAZMÝNATA hükmetmiþtir.
Kararda iþ mahkemesinin yasal düzenleme çerçevesinde en geç bir ay içinde gerekçeli kararýný yazarak tebliðe çýkartmasýnýn gerekli olduðu, ilk derece mahkemesinin kararý tefhiminden gerekçeli kararýn yazýlmasýna kadar 16 aya yakýn sürenin makul olarak deðerlendirilmesinin mümkün olmadýðý, yargýlamanýn uzamasýnýn gerekçeli kararýn geç yazýlmasýna sebep olduðu, bu durumun usul hukuku açýsýndan kabul edilemez olduðuna deðinilmiþtir.
Anayasa Mahkemesi'nin 25.02.2021 tarihli ve 2018/35900 Baþvuru Numaralý Kararý "iþe iade davalarýnda" yargýnýn hýzlý davranmasý ve gerekli kararý makul süre içerisinde açýklamasý için önemli bir düzenleme yapýlmýþ bulunmaktadýr. Söz konusu içtihat Türk iþ yargýsýnýn iþleyiþine önemli ölçüde etki edebilecek bir içtihat olarak yayýmlanmýþ bulunmaktadýr.
