IÞÝD’in Türk rehineler yoluyla neyin pazarlýðýný yaptýðýný tahmin etmek kolay deðil. IÞÝD’in kaybedecek bir þeyi yok, ama Türkiye’nin var. Türkiye’den yerine getirmekte zorlanacaðý bir dizi talepte bulunabilir; en önemlisi Irak ve Suriye politikalarýnda son derece radikal dönüþler yapmasýna yol açacak zorlamaya gidebilir. Davranýþ olasýlýklarý ise fazla deðil.
IÞÝD ile pazarlýklar tamamlanýr, Türkiye araya bir dizi oyuncu koyar, fazla fedakarlýk yapmadan karþý tarafý ikna eder ve rehineler Irak’ta serbest býrakýlýr; bu en iyi senaryo. Ýkinci senaryoda yine Türkiye fazla fedakarlýk yapmadan IÞÝD’i ikna eder, ama rehinelerin iadesi IÞÝD tarafýndan bir þova dönüþtürülür, iade Türkiye sýnýrýnda yapýlýr ve dünyaya Türkiye ile IÞÝD arasýnda bað olduðu izlenimi verilir. Bu, Türkiye’nin isteyebileceði bir görüntü deðil; fena halde zor durumda kalýr. Son senaryo ise en istenmeyen olasýlýk olur; Türkiye ya kendisi ya da baþkalarý yoluyla silaha baþvurur.
Risk senaryosu
IÞÝD, herhangi bir terör örgütü deðil; bir alternatif ordu ya da milis gücü, Arap Sünni kimliði altýnda Suriye ve Irak’ý içine alan bir devlet kurma amacýnda. Halk desteði var, ordu kurmuþ, vergi topluyor, þimdi de ‘parasýz devlet olmaz’ kaygýsýyla petrol bölgelerini denetimine alýyor. Kürtleri bölgelerine çekilmeye zorlarken diðer etnik-dini gruplarýn da alaný terk etmesini saðlýyor. Osmanlý’nýn son dönemindeki, ‘Ankara hükümeti-Ýstanbul hükümeti’ gibi bir durum yaratmýþ vaziyette. Dolayýsýyla bugün gelinen aþama itibarýyla yapýlacak tartýþmanýn konusu, coðrafyadaki deðiþimleri içeriyor.
Bir tür Arap Taliban yönetimi olan yeni bir devlet öngören IÞÝD, bu amacýna ulaþabilir mi belli deðil. Sonucu belirleyecek olan IÞÝD’in yaptýklarýndan çok ona karþý kimlerin ne tür önlemler alacaðý.
Bu çerçevedeki en kritik soru, IÞÝD faaliyetlerinin kim tarafýndan desteklendiði sorusu; zira baþarý ya da baþarýsýzlýðý muhtemelen buna baðlý. Desteðin nereden geldiðini anlamak kolay deðil, en spekülatif konu bu. IÞÝD, Suriye ve Irak’ýn üçer bölgeye bölünmeleri ve bölünen parçalarýn sýnýrlarý deðiþtirerek birleþmeleri riskini ortaya koyuyor. Soru açýk, bu riskin doðmuþ olmasý, hangi oyuncularýn elini güçlendirebilir?
Süreç senaryolarý
IÞÝD projesine izin vermeme kararý veren bir koalisyon kurulursa, bu süreçten IÞÝD’in hedefindeki Þii kadrolarýnýn kazançlý çýkacaðý öngörülebilir. Þii kadrolara verilen destek artýrýlýr ve iki ülkede de iktidarlara baðlý ordularýn baþarý saðlamasý umulur; dolayýsýyla Esad ve Maliki yeniden makbul hale gelir. Diðer bir olasýlýk ise, duruma hakim olacak liderin Maliki deðil bir baþka Þii olmasý. Buradaki temel deðiþken, hangi Þii liderin Kürtlerle iþbirliðine razý olacaðýyla ilgili. Suriye’de Esad-PYD iþbirliðine eþ bir iþbirliðinin Irak’ta kurulmasýný teþvik eden bir süreç var. Bu da baðýmsýz Kürdistan projelerinin ötelenmesi anlamýna gelebilir.
Kürtlerle Þiileri iþbirliðine teþvik eden bu senaryo, ABD liderliðindeki bir eðilimin ‘Ýran’ý kazanma’ stratejisiyle gayet uyumlu. Müslüman Kardeþler’i bile iktidarda görmek istemeyen bu koalisyon IÞÝD’le mücadeleyi pekala fýrsat olarak görebilir. Bu durumda epeyce kan akar ama IÞÝD geriletilir.
Baþka olasýlýk ise, ‘Ýran’ý kazanma’ giriþimlerinin sabote edilmesi projesi olabilir; ki bu durumda da Rusya’ya bakmak gerekir. Ýran’ýn batýya açýlmasý sürerse, iki ülkenin bölüneceði uyarýsý yapýlýyor olabilir. Bu durumda bölgenin coðrafyasý deðiþir, her güç kendi tarafýna düþenle yakýnlaþýr.
Birbiriyle ters yerlere iþaret eden bu iki senaryoda eksik bir soru daha var. Mesele Ýran ile iliþkiliyse, Ýran’ýn Rusya’dan deðil baþka oyunculardan da koparýlmasý söz konusu olabilir mi? AB’den hiç ses çýkmýyor olmasýnýn bu soruyla bir ilgisi olabilir mi?
Yanýtlara dair ip uçlarý, Türk rehineler için neyin pazarlýðýnýn yapýldýðýnda gizli. Keþke IÞÝD’e böyle bir fýrsat verilmeseydi de pazarlýklar Türkiye üzerinden yapýlmak durumunda kalmasaydý.
