Suriye’de baþlayacak, Lübnan’a, Gazze’ye, Ýran’a yayýlacak bir Ýsrail-Ýran çatýþmasýnýn ihtimalleri artýk açýkça konuþuluyor.
ABD’ye göre, Ýsrail ve Ýran hýzla açýk çatýþmaya yaklaþýyor. Ýsrail’in, Ýran’a karþý Suriye ve Lübnan’da saldýrýya hazýrlandýðý öne sürülmekte. Bu saldýrý, aylardýr ‘Ýran tehlikesinden’ söz eden Trump Yönetimi ve Suudi Arabistan’dan da destek alacaktýr.
ABD medyasýnda savaþ odaklý haber ve yorumlar artmaya baþladý. Bu noktada, ABD’deki Ýsrail lobisinin kurgulanmýþ bir kampanyaya baþladýðý, Ýran’ý hata yapmaya zorlamak ve propaganda etkisi için ‘savaþ geliyor’ havasý yaydýðý söylenebilir. Tam da Trump’ýn Ýran Nükleer Anlaþmasýný feshe hazýrlandýðý aþamada... Ancak yorumlara BM Genel Sekreteri Guterres de katýldý ve Nükleer Anlaþmanýn feshinin savaþ riskini artýrdýðýný söyledi. BM Genel Sekreterinin görevi savaþý önlemek ve çýðýrtkanlýk yapmadan riskleri yorumlamak. Guterres Ortadoðu’da durumun tehlikeli olduðunu söylüyor.
Tehlike þu: Ýsrail, ön bahçesi saydýðý Suriye ve Lübnan’da Ýran-Þii gücünün týrmanmasýndan rahatsýz. Ve Ýsrail yýllardýr Ýran’ýn nükleer tesislerini, altyapýsýný yok etmek istiyor. Skandallara karýþan, yargý-soruþturma baskýsýndaki Baþbakan Netanyahu için bir çatýþma, uygun gündem deðiþikliði demek. Ýsrail 2012’den beri Suriye’de 100’den fazla bombardýman yaptý. Þam ordusunu, Ýran milislerini, silah depolarýný, üsleri vurdu. 29 Nisan’da ise, Hama’da Ýran odaklý öyle bir üs vuruldu ki, depolardaki füze ve cephanenin patlamalarý bölgede ‘2 büyüklüðünde deprem’ olarak kaydedildi.
Ýran þimdilik bu saldýrýlara misilleme yapmýyor. Nükleer Anlaþma feshedilirse, Ýsrail’in Ýran Nükleer tesislerini mutlaka vurmak, Suriye’de Ýran varlýðýna aðýr darbe indirmek isteyeceði öne sürülüyor. Ýsrail genel saldýrýya geçince, Lübnan ve Gazze’yi de hedef alýr. Ýsrail’in böyle bir saldýrýsýna Suudi Arabistan ve ABD koþarak destek verecektir. Suriye’de zaten tek taraflý Ýsrail saldýrýsý var. Soru þu: Ýran bu aðýr saldýrýlara karþýlýk vermeden daha ne kadar bekler ? Suriye hava sahasýnýn hakimi olan Rusya, müttefiki Ýran’ýn hýrpalanmasýna daha ne kadar izin verir ?
Lübnan’da Seçim: Dokuz yýldýr ilk kez meclis seçimi yapan Lübnan’da soru þu: Hizbullah ne kadar güçlü bir sonuç alacak? Pazar günkü oylamanýn ardýndan kesin sonuç bugün-yarýn gelecek. Sonra da en zor kýsým baþlayacak: Lübnan seçim sonucu Ýsrail, Suudi Arabistan ve ABD’yi’ne kadar ürkütecek ?
Kýsa süre önce Baþbakan Hariri’yi zorla istifa ettiren Prens Salman Lübnan’da siyasi kriz çýkartarak Hizbullah’ý, dolayýsýyla Ýran’ý hedef almayý ummuþtu. Hesap çarþýya uymadý. Seçim sonrasý Lübnan’da Hizbullah öne çýkacak.
Irak’ta Seçim - 12 Mayýs: Irak’ta da Deaþ sonrasý ilk kez meclis seçimi var. Sünni-Þii ayrýmý altýnda Ýran-Suudi/ABD çekiþmesi yaþanýyor. Ýsrail’in bile Kürt gruplar üzerinden etki arayýþý var. Genelde seçim, Þii çoðunluðun hakimiyeti altýnda geçecek. Þii partilerin -Ýran’a fazla yakýn olduklarý- iddialarý karþýsýnda, Baþbakan El Ýbadi ‘Irak’ýn milliyetçi lider’ portresi çizdiði öne sürülüyor. Irak’ta seçim sonucu, ‘hangi yabancý ülke kontrolünü artýrdý’ diye deðerlendirilecek.
Trump’ýn Ýran Kararý -12 Mayýs: Trump’ýn Ýran Nükleer Anlaþmasýný feshini 12 Mayýs’ta açýklamasý bekleniyor. Sonrasý, tufan... Ýran’ýn nükleer anlaþmalardan ve atom bombasý yapmama sözü verdiði BM anlaþmasýndan çýkmasý ile ‘hedef’ olacaðý söyleniyor. Rusya Çin ve Avrupa’nýn taraf olduðu anlaþma ABD’ye raðmen ayakta kalabilir mi ? Karardan sonrasýný görmek gerek.
ABD’nin Kudüs’e Elçilik Taþýmasý - 14 Mayýs: Trump’ýn zorla yarattýðý durum sonucu ABD, Kudüs’e elçilik taþýyacak. Bu da bir baþka aðýr sorun. Trump’ýn bu adýmýný ABD devleti, bakanlýklar bile gereksiz ve tehlikeli buluyor.
Nakba - 15 Mayýs: Ýsrail’in kurulmasý ve Filistinlilerin felaketinin 70. yýldönümünde gözyaþý eksik olmayacak.
Ramazan - 16 Mayýs: Mübarek ramazan ayýnýn baþlamasý, Ortadoðu için daha yüksek hassasiyet ve gerilim demek. Cumalar Kudüs, Filistin ve Gazze’de zor olacak.
Trump’ýn Nükleer Anlaþmayý iptali halinde Ýran’ýn tepki olarak hemen silaha sarýlmasý beklenmiyor. Kitapta ‘Stratejik Sabýr’ diye birþey var. Öncelikle anlaþmanýn diðer taraflarýnýn, Rusya, Çin, Fransa, Almanya ve Ýngiltere’nin bu anlaþmayý ne kadar kurtaracaklarýna ve ABD’yi ne kadar dengeleyeceklerine bakacak.
Avrupa’nýn Ýran ile son ticaret hacmi, 20 milyar euro. Bu önemli bir miktar. Üç Avrupa ülkesi, Ýran ile euro üzerinden çalýþýp, dolarý ve ABD bankacýlýk sistemini dýþarýda býrakmaya, ABD yaptýrýmlarýndan uzak durmaya çalýþacaklar, ancak zor. Ýran, ekonomik çýkarlar için diðerlerinin ABD’ye karþý durmasýný umuyor. Ancak Rusya ve Çin’in, Ýran için ABD ile açýk itiþmeye girmeyecekleri düþünülüyor. Zaten ikisinin de ABD ile ayrý sorunlarý var.
Ýran’ýn ABD ve Ýsrail’e Ortadoðu’da hayatý zorlaþtýrma yoluna gitmesi ise, çatýþma ve savaþ demek. Düþük yoðunlukta bir savaþý belki Ýran tercih edecektir, ancak týrmanma çok kolay.
Senaryolara göre, Irak’taki ABD askerleri, Ýran uzantýsý milisler için doðrudan hedef olabilir.
ABD Donanmasýnýn Basra Körfezine giriþ çýkýþýný Ýran önceleri taciz yoluyla zorlaþtýrýyordu. Geçen hafta ABD Donanma Komutaný, Hürmüz Boðazý tarafýnda Ýran’ýn 6 aydýr þaþýrtýcý biçimde sessiz kaldýðýný söyledi.
Ýran’ýn hem ABD hem de Ýsrail’e cephesi, Suriye... Suriye’nin Kuzeyindeki ABD varlýðý ve Suriye-Ýsrail sýnýrý, hedef olabilir. Ýranlý milisler bir süredir Fýrat’ýn Doðusunun da temizlenip Þam kontrolüne geçeceðini söylemekteler.
Lübnan’da Ýran’ýn, Hizbullah üzerinden etki kullanmasý mümkün. Lübnan’da hem siyasi kriz, hem iç savaþ, hem de Ýsrail ile çatýþma yollarý açýk. Hizbullah’ýn Ýsrail’e füze atmasý, çatýþmanýn baþlamasýna yeterli.
Ýran ayrýca, Suudi Arabistan’ý Yemen üzerinden yoðun füze atýþlarýyla taciz edebilir. Yemen’den bütün füzelerin atýlmadýðý düþünülüyor.
Rusya Suriye’de hakim. Ýran ile Suriye’de iþbirliði yapýyor, ancak Ýsrail söz konusu olunca Rusya sessiz kalýyor. Rus füzeleri Suriye hava sahasýna hakimken bile, Ýsrail rahatlýkla gelip Þam ve Ýran hedeflerini vuruyor.
Yalnýzca 9 Nisan’da Ýsrail daha yoðun bombardýmana geçince, Rusya’dan azar iþitmiþti... Ýsrail Ortadoðu’da esnek durmasý için Rusya’ya farklý açýlardan yaklaþýyor. Mesela, Kýrým ilhaký vesilesiyle Batýnýn Rusya yaptýrýmlarýna Ýsrail katýlmadý. Ýngiltere’deki Rus casusun zehirlenmesi sonrasý baþlayan ‘Rus diplomatlarý sýnýr dýþý etme’ furyasýna da Ýsrail katýlmadý. Ýsrail bu iki tavrý þimdi Rusya’ya koz olarak kullanýp, taviz alma çabasýnda. Ýsrail, yakýn gelecekte de ABD-Batý yaptýrýmlarýnýn kýsmen aþýlmasýna yardým etme, Rusya’ya baþka noktalarda destek olma, ve arka kapý oluþturma karþýlýðýnda Suriye’de olacaklara Moskova’nýn göz yummasýný isteyebilir. Fransa Baþkaný Macron’un da 24 Mayýs’taki Rusya ziyaretinde Ýsrail adýna ricacý olacaðý yazýldý.
Esed rejiminin devrilmemesi kaydýyla Rusya’nýn Suriye’de sýnýrlý çatýþmadan fazla rahatsýz olmayacaðý düþünülüyor. Þam’ýn son iki yýlda Ýsrail tarafýndan hýrpalanmasýna Moskova çok itiraz etmemiþ, son ABD füze bombardýmanýnda Rusya sessiz kalmýþtý. Ýsrail’in de Esed’den yana bir þikayeti yok.
Ancak ABD’nin Suriye’nin Kuzeyinde kalarak Suriye’yi bölmeye çalýþtýðýný söyleyen kiþi, Rusya Dýþiþleri Bakaný Lavrov. Fransa da bu oyuna balýklama dalmak istiyor. Suriye’nin bölünmesinde ABD-Fransa ve Ýsrail’in çýkarý olabilir, ancak Rusya-Ýran’a bütün bir Suriye gerekiyor.
Ýþte Suriye’de bundan sonraki çatýþmanýn stratejik çerçevesi bu: Suriye bölünecek, herkes bir parçaya mý yapýþacak ? Yoksa Rusya-Ýran güdümündeki merkezi idare Irak sýnýna kadar kendi hakimiyetini mi kuracak? Bu senaryolarýn çatýþma-savaþ boyutu nedir ? Ýhtimaller Türkiye’yi yakýndan ilgilendiriyor.
