Ýþsizlik sigortasý ülkemizde en son uygulamaya konulan sigorta kollarýndan biridir. Kendi istek ve iradesi dýþýnda iþsiz kalanlar için çalýþmadýklarý sürede gerekli þartlarý taþýmalarý halinde 6-8-10 ay süreyle faydalanýlan bir sigorta koludur.
Sigortalýlarýn prime esas aylýk brüt kazançlarýndan yüzde 1 sigortalý, yüzde 2 iþveren ve yüzde 1 devlet payý olarak alýnmaktadýr.
Ýsteðe baðlý sigortalýlardan iþsizlik sigortasý primini ödeyenlerden ise yüzde 1 sigortalý ve yüzde 2 iþveren payý alýnmaktadýr. Korumalý iþyerlerinde çalýþan ve iþ gücü piyasasýna kazandýrýlmalarý güç olan zihinsel veya ruhsal engellilerin iþsizlik sigortasý iþveren payý Hazine tarafýndan karþýlanmaktadýr.
Ýþsizlik sigortasýna iþverenlerce ödenen primler kazancýn tespitinde gider olarak kabul edilir, sigortalýlarca ödenen primler de gerçek ücretin hesaplanmasýnda gelir vergisi matrahýndan indirilir.
Ýþ sözleþmesinin sona ermesinden önceki son 120 gün prim ödeyerek sürekli çalýþmýþ olanlardan, son üç yýl içinde;
a) 600 gün sigortalý olarak çalýþýp iþsizlik sigortasý primi ödemiþ olan sigortalý iþsizlere 180 gün,
b) 900 gün sigortalý olarak çalýþýp iþsizlik sigortasý primi ödemiþ olan sigortalý iþsizlere 240 gün,
c) 1080 gün sigortalý olarak çalýþýp iþsizlik sigortasý primi ödemiþ olan sigortalý iþsizlere 300 gün,
süre ile iþsizlik ödeneði verilmektedir. Bu þartlarý taþýmayan sigortaþlýlara iþsizlik ödeneði verilmemektedir.
Günlük iþsizlik ödeneði, sigortalýnýn son dört aylýk prime esas kazançlarý dikkate alýnarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancýnýn yüzde kýrkýdýr. Bu þekilde hesaplanan iþsizlik ödeneði miktarý, aylýk asgari ücretin brüt tutarýnýn yüzde seksenini geçemez.
Ýþsizlik sigortasýndan yararlanma þartlarý
Bu kapsamda iþsizlik sigortasýndan yararlanýlabilmesi için;
- Kendi istek ve kusuru dýþýnda iþsiz kalmalarý,
- Hizmet akdinin feshinden önceki son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalýþmýþ olmalarý,
- Son üç yýl içinde en az 600 gün süre ile iþsizlik sigortasý primi ödemiþ olmalarý,
- Hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakýn ÝÞKUR birimine þahsen ya da elektronik ortamda baþvurmalarý gerekmektedir.
Ýþsizlik sigortasýndan yararlanmanýn belki de en önemli þartý olan hizmet akdinin feshinden önceki son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalýþmýþ olmalarýdýr.
Ýþ sözleþmeleri iþsizlik ödeneðinden yararlanacak þekilde sona eren sigortalý iþsizlerin, hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün içinde, hizmet akdi devam etmekle birlikte hastalýk, ücretsiz izin, disiplin cezasý, gözaltýna alýnma, hükümlülükle sonuçlanmayan tutukluluk hali, kýsmi istihdam, grev, lokavt, genel hayatý etkileyen olaylar, ekonomik kriz ve doðal afet nedenleriyle iþyerinde faaliyetin durdurulmasý veya iþe ara verilmesi halinde, son 120 günün hesabýnda prim yatýrýlmayan bu süreler kesinti sayýlmamaktadýr.
Hafta tatili sorunu
SGK uygulamasý ile iþ mevzuatý bir anlamda farklýlýk arz etmektedir. Sosyal güvenlik mevzuatýna göre; sigortalýlýðýn sona ermesine iliþkin bildirimler, sigortalý iþten ayrýlýþ bildirgesiyle sigortalýlýðýn sona ermesini takip eden on gün içinde e-sigorta ile yapýlýr. Dolayýsýyla sosyal güvenlik mevzuatýna göre hizmet akdinin sona erdiði tarih, iþten ayrýlýþ verilmesi gereken tarihtir.
Bununla birlikte örneðin kiþi, iþten ayrýldýðý ilgili haftada, hafta tatiline hak kazanacak þekilde çalýþmasýný tamamlamýþ ise hafta tatili ücretine de hak kazanacak ancak SGK anlamýnda gün bildirilmeyecektir. Bu durumda örneðin, pazartesi, salý, çarþamba, perþembe, cuma ve cumartesi günleri iþ günü olan ve cumartesi günü iþ akdi feshedilen kiþinin iþten çýkýþý cumartesi verilecek ve pazar hafta tatili ücretine hak kazansa da pazar günü için sigortalýlýk günü sayýlmayacak. Söz konusu örnekteki kiþinin pazartesi günü baþka bir iþe girmesi halinde dahi, hak ettiði ancak sigortalýlýk günü kazanmadýðý gün sebebiyle son 120 günde kesinti ortaya çýkacaktýr. Kiþinin yeni girdiði iþyerinden iþsizlik sigortasýna hak kazanacak þekilde iþten ayrýlmasý durumunda dahi, bu 1 gün için iþsizlik ödeneðine hak kazanmayacaktýr.
Bu nedenle iþsizlik sigortasýndan yararlanma þartlarýndan biri olan son 120 gün kesintisiz çalýþma þartýnýn kaldýrýlmasý uygun olacaktýr.
Ayrýca iþsizlik ödeneðinin parasal tutarýnýn da yükseltilmesi ve üst sýnýrýn da en azýndan asgari ücretin 1.5 katý olarak belirlenmesi gerekmektedir.
