Çalýþma hayatýnýn en tartýþmalý konularýndan biri de kýdem tazminatýdýr. Çoðu zaman okurlarýmýzýn da en çok sorduðu konularýn baþýnda kýdem tazminatý gelmektedir. Her ne kadar kýdem tazminatý fonu son 10 yýldýr ciddi bir þekilde tartýþýlmaya devam edilse de, iþçi ve iþveren tarafý henüz konu üzerinde uzlaþmýþ deðil.
Kýdem tazminatý, çalýþanlarýn sadece yüzde 10’unun eriþebildiði bir hak olarak gündemde kalmaya devam ediyor.
Özellikle iþçi tarafýndan yapýlan haklý sebeple feshin, iþverence kabul edilmemesi ve konunun yargýya taþýnmasý gibi uyuþmazlýklar her geçen gün artýyor ve yargýda da ciddi bir iþ yükü oluþturuyor.
Kýdem tazminatý fonu, Ýþ Kanuna tabi çalýþanlarýn tümünü kapsama alacak, çalýþanlarýn haklarýný korumuþ olacaktýr.
Mevcut durumda, Ýþverene ait bir ya da birkaç iþyerinde belli bir süre çalýþmýþ bir iþçinin, iþini kaybetmesi halinde, iþinde yýpranmasý, yeni bir iþ edinmede karþýlaþacaðý güçlükler ve iþyerine saðladýðý katký göz önüne alýnarak, geçmiþ hizmetlerine karþýlýk iþveren tarafýndan iþçiye kanuni esaslar dahilinde verilen toplu paraya ‘kýdem tazminatý’ denilmektedir. Kýdem tazminatýnýn koþullarý, hesabý ve ödeme þekli doðrudan Ýþ Kanunlarýnda düzenlenmiþtir.
Kýdem tazminatý, feshe baðlý haklardan olsa da, iþ sözleþmesinin sona erdiði her durumda talep hakký doðmamaktadýr. 4857 sayýlý Ýþ Kanununun 120’nci maddesi hükmüne göre, yürürlükte býrakýlan 1475 sayýlý Yasanýn 14’üncü maddesinde, kýdem tazminatýna hak kazanabilmek için iþçinin iþverene ait iþyerinde en az bir yýl çalýþmýþ olmasý gerekir.
Kýdem tazminatýna hak kazanma noktasýnda en az bir yýllýk çalýþma koþulu, Ýþ Kanunu sistemi içinde nispi emredici bir hüküm olarak deðerlendirilmelidir. Buna göre, toplu ya da bireysel iþ sözleþmeleriyle, en az bir yýl çalýþma süresi iþçi lehine azaltýlabilecektir.
Ýþçinin iþyerinde fiilen çalýþmaya baþladýðý tarih, bir yýllýk sürenin baþlangýcýdýr. Taraflarýn iþ iliþkisi kurulmasý yönünde varmýþ olduklarý ön anlaþma bu süreyi baþlatmaz. Yine iþ sözleþmesinin imza tarihi yerine, fiilen iþ iliþkisinin kurulduðu tarihin, kýdem tazminatýna hak kazanma ve hesap yönünden dikkate alýnmasý gerekir.
Ýþçinin kýdem hakký bakýmýndan aranan en az bir yýllýk süre, derhal fesihlerde feshin bildirildiði anda sona erer. Kural olarak fesih bildirimi muhataba ulaþtýðý anda sonuçlarýný doðurur. Bildirimli fesihler yönünden ise ihbar öneli süreye dahil edilir.
Görüldüðü üzere, mevcut uygulamada, kýdem tazminatýna hak ediþ için mutlaka, kýdem tazminatýna hak kazanacak þekilde bir fesih gerçekleþmelidir.
Ancak günümüzde özellikle bazý þirketler tarafýndan, çalýþan talebiyle, iþ sözleþmesi sona ermeden kýdem tazminatý ödendiði görüþmektedir.
Ýþçinin iþ sözleþmesi feshedilmediði halde çeþitli nedenlerle kýdem tazminatý adý altýnda yapýlan ödemler avans niteliðinde sayýlmalýdýr.
Ýþçinin iþ sözleþmesinin feshinde kýdem tazminatýna hak kazanýlmasý durumunda, iþyeri ya da iþyerlerinde geçen tüm hizmet sürelerine göre kýdem tazminatý hesaplanmalý, daha önce avans olarak ödenen miktar yasal faiziyle birlikte mahsup edilmelidir.
Sonuç olarak, iþten ayrýlmayan bir kiþiye kýdem tazminatý ödenmesi, yasal olarak doðru deðildir. Bu þekilde iþten ayrýlmayan bir kiþiye kýdem tazminatý ödenip, söz konusu kiþinin daha sonraki bir tarihte gerçekten iþten ayrýlmasý durumunda, mahkemeler, arada ödenen bu tutarý avans olarak kabul etmekte ve son ücret üzerinden tüm çalýþma süresi esas alýnarak kýdem tazminatý yeniden hesaplanarak, arada ödenen tutar mahsup edilmektedir.
