Çalýþanlarýn dinlenme hakký anayasal bir hak olup, Ýþ Kanunu’nda da yýllýk ücretli izin hakký ve koþullarý düzenlenmiþtir. Çalýþanlarýn daha verimli ve motivasyonlu olabilmelerinin temel koþulu dinlenme hakkýnýn saðlanmasýyla mümkün olur. Diðer bir ifadeyle, iþçilerin, dinlenerek çalýþma istemini, bedensel ve ruhsal saðlýklarýný korumalarý, motivasyonlarýný ve iþ verimliliðini artýrmalarý amacýyla yýllýk ücretli izin kullandýrýlmaktadýr.
4857 sayýlý Ýþ Kanunu kapsamýna giren iþyerlerinde çalýþan iþçilerden iþyerine girdiði günden baþlayarak, deneme süresi de içinde olmak üzere en az bir yýl çalýþmýþ olanlara iþyerindeki kýdemlerine ve yaþlarýna göre yýllýk ücretli izin verilmektedir. Ýþ Kanuna tabi iþçilere verilecek yýllýk ücretli izin süresi hizmet süresi;
-1 yýldan 5 yýla kadar (5 yýl dâhil) olanlara 14 günden,
-5 yýldan fazla 15 yýldan az olanlara 20 günden,
-15 yýl (dâhil) ve daha fazla olanlara 26 günden az olamaz.
18 ve daha küçük yaþtaki iþçilerle 50 ve daha yukarý yaþtaki iþçilere verilecek yýllýk ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Yer altý maden iþlerinde çalýþanlar için bu süreler dörder gün arttýrýlarak uygulanmaktadýr.
Yýllýk izin süreleri, taraflarýn anlaþmasý ile bir bölümü 10 günden aþaðý olmamak üzere bölümler hâlinde kullanýlabilir.
Ýþçinin iþyerine giriþ tarihinden itibaren deneme süresi de dahil olmak üzere, her çalýþma yýlýný tamamlamasý halinde o yýla iliþkin ücretli izne hak kazanýr.
Yýllýk ücretli izine hak kazanmak için gerekli sürenin hesabýnda, iþçinin ayný iþverenin bir veya çeþitli iþyerlerinde çalýþtýðý sürelerin birleþtirilerek göz önüne alýnýr.
Uygulamada çok sýkça rastlanýldýðý üzere, bir yýldan az süre için orantýlý olarak yýllýk ücretli izin hakký doðmaz. Yani, yýllýk ücretli izin hakký için mutlaka bir yýlýn dolmasý gerekmekte olup, bir yýldan az süreler için yýllýk izin hakkýnýn doðmasý söz konusu deðildir.
Yýllýk ücretli izin hakkýndan vazgeçilemez. Genel kural olarak, iþçiye izne hak kazandýðý yýl içinde yýllýk izni kullandýrmalýdýr. Ancak, çeþitli sebeplerden dolayý yýlýn içinde kullanýlmayan izinler gelecek hizmet yýllarýna devreder
Taraflarýn rýzasý olsa bile, anayasal bir hak olan yýllýk izin hakký ortadan kaldýrýlamaz.
Niteliklerinden ötürü bir yýldan az süren mevsimlik veya kampanya iþlerinde çalýþanlara bu Kanunun yýllýk ücretli izinlere iliþkin hükümleri uygulanmayacaktýr.
Ýþ Kanunu’nun 59. Maddesi’ne göre, iþ sözleþmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde iþçinin hak kazanýp da kullanmadýðý yýllýk izin sürelerine ait ücreti, sözleþmenin sona erdiði tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir. Ýþ sözleþmesi devam ederken izin ücreti ödenemez, diðer bir deyiþle izin hakký satýlamaz. Geçtiðimiz günlerde basýnda istifa edenlere izin ücreti ödeneceðine iliþkin bir haber yer aldý. Yargýtay 22. Hukuk Dairesi, kullanýlmayan yýllýk izinlerin ücrete dönüþmesiyle alakalý emsal nitelikteki karara imza attý. Yüksek mahkeme, iþçinin yýllýk izin hakkýnýn ücrete dönüþmesi için iþ sözleþmesinin sona ermiþ olmasýnýn zorunlu olduðuna ve istifa eden iþçinin de izin ücretini alabileceðine hükmetti.
Yýllýk izin hakkýnýn ücrete dönüþmesi için iþ sözleþmesinin feshi þarttýr. Bu noktada sözleþmenin sona erme þeklinin ve haklý sebebe dayanýp dayanmadýðýnýn önemi bulunmamaktadýr.Esasen hangi nedenle sona ererse ersin, iþçi kullanmadýðý izinlerin ücretini son ücret üzerinden alýr.
