Çalışanların dinlenme hakkı anayasal bir hak olup, İş Kanunu’nda da yıllık ücretli izin hakkı ve koşulları düzenlenmiştir. Çalışanların daha verimli ve motivasyonlu olabilmelerinin temel koşulu dinlenme hakkının sağlanmasıyla mümkün olur. Diğer bir ifadeyle, işçilerin, dinlenerek çalışma istemini, bedensel ve ruhsal sağlıklarını korumaları, motivasyonlarını ve iş verimliliğini artırmaları amacıyla yıllık ücretli izin kullandırılmaktadır.
4857 sayılı İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilerden işyerine girdiği günden başlayarak, deneme süresi de içinde olmak üzere en az bir yıl çalışmış olanlara işyerindeki kıdemlerine ve yaşlarına göre yıllık ücretli izin verilmektedir. İş Kanuna tabi işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi hizmet süresi;
-1 yıldan 5 yıla kadar (5 yıl dâhil) olanlara 14 günden,
-5 yıldan fazla 15 yıldan az olanlara 20 günden,
-15 yıl (dâhil) ve daha fazla olanlara 26 günden az olamaz.
18 ve daha küçük yaştaki işçilerle 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Yer altı maden işlerinde çalışanlar için bu süreler dörder gün arttırılarak uygulanmaktadır.
Yıllık izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü 10 günden aşağı olmamak üzere bölümler hâlinde kullanılabilir.
İşçinin işyerine giriş tarihinden itibaren deneme süresi de dahil olmak üzere, her çalışma yılını tamamlaması halinde o yıla ilişkin ücretli izne hak kazanır.
Yıllık ücretli izine hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında, işçinin aynı işverenin bir veya çeşitli işyerlerinde çalıştığı sürelerin birleştirilerek göz önüne alınır.
Uygulamada çok sıkça rastlanıldığı üzere, bir yıldan az süre için orantılı olarak yıllık ücretli izin hakkı doğmaz. Yani, yıllık ücretli izin hakkı için mutlaka bir yılın dolması gerekmekte olup, bir yıldan az süreler için yıllık izin hakkının doğması söz konusu değildir.
Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez. Genel kural olarak, işçiye izne hak kazandığı yıl içinde yıllık izni kullandırmalıdır. Ancak, çeşitli sebeplerden dolayı yılın içinde kullanılmayan izinler gelecek hizmet yıllarına devreder
Tarafların rızası olsa bile, anayasal bir hak olan yıllık izin hakkı ortadan kaldırılamaz.
Niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlara bu Kanunun yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri uygulanmayacaktır.
İş Kanunu’nun 59. Maddesi’ne göre, iş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir. İş sözleşmesi devam ederken izin ücreti ödenemez, diğer bir deyişle izin hakkı satılamaz. Geçtiğimiz günlerde basında istifa edenlere izin ücreti ödeneceğine ilişkin bir haber yer aldı. Yargıtay 22. Hukuk Dairesi, kullanılmayan yıllık izinlerin ücrete dönüşmesiyle alakalı emsal nitelikteki karara imza attı. Yüksek mahkeme, işçinin yıllık izin hakkının ücrete dönüşmesi için iş sözleşmesinin sona ermiş olmasının zorunlu olduğuna ve istifa eden işçinin de izin ücretini alabileceğine hükmetti.
Yıllık izin hakkının ücrete dönüşmesi için iş sözleşmesinin feshi şarttır. Bu noktada sözleşmenin sona erme şeklinin ve haklı sebebe dayanıp dayanmadığının önemi bulunmamaktadır.Esasen hangi nedenle sona ererse ersin, işçi kullanmadığı izinlerin ücretini son ücret üzerinden alır.
