Ýstihbarat ve kolluk son derece riskli ve yozlaþmaya açýk alanlardýr. Bunun ilk nedeni suça ve suçluya yakýn çalýþmaktýr. Her meslek çalýþtýðý alandan etkilenir, onun cezbedici vaatlerine her zaman kayýtsýz kalamaz.
Ýkinci önemli neden ise iktidarlara yakýn olmak ve gücün verdiði avantajlarý istismar edebilir olmaktýr. Ýktidar aktörlerinin zayýf yönlerine vakýf olan kiþiler, iktidar oyunlarýnda ister istemez doðal aktörlere dönüþebilirler, zamanla siyasetin parçasý haline gelebilirler.
Üçüncü neden ise bu kurumlara dinleme, izleme ve meþru kaba güç kullaným hakkýnýn verilmiþ olmasýdýr. Bu yetkiler ülkenin devlet baþkanýna bile verilmezken örneðin polis, yasalar çerçevesinde özgürlükleri sýnýrlandýrabilir, direnen kiþiye þiddet uygulayabilir, hatta hayatýný sona erdirecek þekilde ateþli silahlar bile kullanabilir.
Özetle, istihbarat ve kolluk kendi haline býrakýlamayacak kadar riskli ve tehlikeli alanlardýr. Bu nedenle istihbaratýn ve polisin hesap verebilirliði modern istihbarat çalýþmalarýnýn en önemli kýsmýný oluþturmuþtur. Yönetilemeyen ve denetlenemeyen bir istihbarat ülkeye güvenlik deðil sorun getirir.
***
Hesap verebilirlikte temelde 3 araç söz konusudur: 1) Sivil yönetim, 2) Meclis denetimi, 3) Yargý denetimi. Sivil yönetimden kasýt istihbarat birimlerinin Hükümete doðrudan baðlý olmasý, baþbakanýn ve bakanlarýn alýnan kararlardan haberdar olmasý hatta bizzat istihbarat birimlerini idare etmesidir. Bazý devletlerde bu süreç oluþturulan komisyonlarca yürütülür.
Ýleri demokrasilerdeHükümet, Meclis ve Yargý denetimi oldukça etkili olmasýna karþýn bunlar yeterli görülmez ve fiili önlemler de alýnýr. Bu önlemlerin baþýnda ise istihbaratýn istihbarat ile denetlenmesi gelir. Buna göre istihbarat hiçbir zaman tek bir birime býrakýlmaz, tekelleþmeye müsaade edilmez. Örneðin ABD’de 20’ye yakýn ana istihbarat kuruluþu vardýr ve bunlarýn dýþýnda pek çok bakanlýk ve federal birimin istihbarat oluþumu vardýr. Söz konusu istihbarat birimlerinin bir iþi de diðer istihbarat birimlerinin olasý istismarlarýný izlemek ve kendi içlerinde oluþabilecek sýzma ve yozlaþmalarý takip etmektir.
Ýstihbaratýn istihbaratla dengelenmesine iyi bir örnek Kasým 2012’de ABD’de yaþanmýþtýr. CIA Direktörü David Petraeus ve Paula Broadwell arasýndaki aþk yazýþmalarý bir baþka güvenlik birimi olan FBI tarafýndan ortaya çýkarýlmýþ ve Petraeus görevinden istifa etmek zorunda kalmýþtýr.
Ýstihbarat yapýlarýnýn ülke için tehlike oluþturmasýný önlemede etkili bir diðer silah ise iç ve dýþ istihbaratý birbirinden ayýrmak ve iç istihbaratta sýnýrlarý katý kurallarla olabildiðince daraltmaktýr.
***
Bu bilgiler ýþýðýnda ülkemize baktýðýmýzda saðlýklý bir tablo ile karþýlaþmýyoruz. Bunun en önemli sebebi ise geçmiþin hastalýklý ve çarpýk düzeninin tamamen yenilenmesi yerine, eskinin üzerinde makyaj düzeltmeler yapýlarak yola devam edilebileceði düþüncesidir.
Ülkemizde hâlâ iç ve dýþ istihbarat ayrýmý yapýlabilmiþ deðildir. Hal böyle olunca dýþarýdan sýzmalar kýsa sürede iç dengeleri de etkileyecek hale gelebilmektedir. Daha da önemlisi mantýk olarak birbirinden çok ayrý alanlara ayný anda bakmaya çalýþan kurumlar her ikisini de yeterince baþaramamaktadýrlar.
Türk istihbaratýnýn son dönemde yaþadýðý bir diðer sorun ise Batý’daki örneklerin aksine tekelleþme eðilimidir. Son yýllarda tüm istihbarat tek bir kurumda toplanmaktadýr. Bir diðer sorun ise iç çekiþmeler ve arýzi krizler nedeniyle hesap verebilirlik ve yargý denetimi konularýnda yeterince adým atýlamamasýdýr.
