Ýklim krizinde devletlerin birbirini zorlamasý, zirveler yapmasý ve antlaþmalar ile meseleyi düzenlemesi kýymetli ama yetersiz, bunu hepimiz biliyoruz. Geçtiðimiz günlerde çok farklý bir durum yaþandý ve ilk kez uluslararasý anlamda yargýsal bir karar çýktý.
Avrupa Ýnsan Haklarý Mahkemesi yetersiz politikalarýn kendilerini sýcak hava dalgalarý nedeniyle ölüm riskine soktuðunu iddia eden "bir grup Ýsveçli kadýnýn" lehine karar verdi. Bu bir dönüm noktasý olabilir.
Bilindiði üzere AÝHM, Avrupa Konseyi'nin bir organý ve Konsey'e Ýngiltere'den Azerbaycan'a kadar 47 üye devlet var. Ýçtihat, aleyhine karar verilen Ýsviçre'yi baðlýyor. Sadece bununla kalmýyor durum diðer 46 ülke için de olasý bir davada emsal teþkil edecek nitelikte.
AÝHM'in önünde üç dava vardý
Ýklim konusunda çalýþan hukukçularýn ve aktivistlerin takip ettiði AÝHM nezdinde üç temel baþvuru vardý. Bir belediye baþkanýnýn Fransa'ya karþý açtýðý dava, bir grup genç Portekizlinin 32 Avrupa ülkesine karþý yönelttiði ve nihayet Ýsviçre aleyhine görülen ve mahkemece ihlal kararý verilen dava.
Carême v. Fransa davasýnda, Grande-Synthe belediyesinin eski sakini ve belediye baþkanýnýn, Fransa'nýn küresel ýsýnmayý önlemek için yetersiz adýmlar attýðýný ve bu baþarýsýzlýðýn yaþam hakký ile özel ve aile hayatýna saygý hakkýnýn ihlaline yol açtýðýný ileri sürdüðü baþvurusu, ilgilinin "maðdur" vasfý taþýmadýðý için kabul edilemez bulundu.
Agostinho v. Portekiz davasýnda ise iklimin ciddi etkilerinin olduðu bunun insanlarýn refahlarýný bozduðu ve birçok saðlýk sorunu doðurduðundan bahisle baþvuru yapýlmýþtý. Mahkeme bu baþvuruyu da reddetti. Sebebi yine usul þartlarýnýn yerine getirilmemesi oldu. Mahkeme iç hukuk yollarýnýn tüketilmediðine vurgu yaptý.
Ýsviçre kararý
Küresel ýsýnmanýn kendi yaþam koþullarý ve saðlýklarý üzerindeki sonuçlarýndan endiþe duyan dört kadýn ve iklim konusunda çalýþan dernek tarafýndan açýlan Verein KlimaSeniorinnen Schweiz&Diðerleri v. Ýsviçre davasýnda, baþvurucular Ýsviçre makamlarýnýn iklim deðiþikliðinin etkilerini azaltmak için yeterli önlem almadýðýný belirtmiþtir.
KlimaSeniorinnen Derneði baþvurusunda "yaþlý kadýnlarýn, fosil yakýtlar nedeniyle daha yaygýn hale gelen sýcak hava dalgalarýnda ölme olasýlýðýnýn daha yüksek olduðundan, Ýsviçre'nin, Paris Anlaþmasý'nýn sanayi öncesi dönemin 1,5°C üzerindeki hedefiyle gezegenin ýsýnmasýný durdurmak için üzerine düþeni yapmasý gerektiðini" belirtmiþtir.
Mahkeme, Sözleþme'nin, iklim deðiþikliðinin saðlýk, refah ve yaþam kalitesi üzerindeki ciddi olumsuz etkilerine karþý Devlet yetkilileri tarafýndan etkili bir þekilde korunma geliþtirilmesi gerektiðini kapsadýðýný kabul etmiþtir. Mahkeme, Ýsviçre'nin iklim deðiþikliðine iliþkin yükümlülüklerini yerine getirmeyerek Avrupa Ýnsan Haklarý Sözleþmesini ihlal ettiðine karar vermiþtir.
Karar sonrasý neler olabilir
Baþvuru dilekçesindeki emisyonlara dair etkin tedbir, küresel ýsýnmayý önlemek için belirli bir ýsý þartýnýn benimsenmesi ve sera gazý emisyonunun doðal yollar ile emilimi yönündeki taleplerin, mahkemenin kararýnda "yeterince iyi bir yöntem bulunmasý için zamanýnda harekete geçilmesi" þeklindeki tespit ile kayýtlanmasý bir dönüm noktasý.
Zira bu konuda her ülkenin temelde ayný biçimde hareket etmesi gerektiðine bakýlacak ancak her ülkenin koþullarý ve yükümlülükleri ayrý ayrý deðerlendirilecek.
Bu karar sonrasý Konsey'e üye devletlere dair baþvurular olabilir. Burada AÝHM'in bireysel baþvurulardan daha ziyade kurumsal ve bu konuda çalýþan sivil toplum yapýlarýnýn "husumet" yani dava yöneltme hakký olduðu düþündüðünü ilk elden söylemek mümkün.
Bu konuda birtakým ülkelerin Anayasa Mahkemelerinde verilen kararlardan sonra bu biçimde bir kararýn çýkmasý iklim deðiþikliðine genel olarak küresel emisyonlar neden olsa da Devletlerin kendilerine atfedilebilecek davranýþlardan dolayý sorumluluklarýndan muaf olmayacaklarýný ortaya koyuyor. Yakýnda Türkiye'de de bu yönde kararlar görebiliriz zira artýk iklim konusunda Ýsviçre'nin durumuna tabiyiz.
