Milli Mücadelenin 100. yýldönümündeyiz. Umutsuzluk dolu 1919’da 19 Mayýs, umudun baþlangýcýydý, ancak bunu o zaman herkes bilmiyordu...
Milli Mücadele, Atatürk’ün 19 Mayýs 1919’da Anadolu’ya ulaþmasýyla baþlamýþtýr. O tarihten sonra Anadolu’daki geliþmeler öncelik kazandý. Ancak 1919’u dýþ dünyadan da izlemek gerekiyor. Çünkü 1919, Ýmparatorluðun tarihsel bir kinle dýþ güçlerce yok edildiði yýldýr.
1919, savaþ galipleri ABD, Ýngiltere, Fransa ve Ýtalya’nýn Paris’te topladýklarý konferansla Balkanlar, Anadolu ve Ortadoðu’yu en acýmasýz biçimde bölüp parçaladýklarý yýldýr. Bu süreçte tarihsel kini ve öç almayý unutmamýþlar, birbirlerine yalan söylemiþler, kavga etmiþler, yaðmayý paylaþmakta güçlük çekmiþlerdir. Paylaþým pazarlýklarý, bugün de geçerli olan siyasi tarihi ve stratejik ayrýntýlarla doludur. Parçalamak, yok etmek isteyenlerin niyet ve gerekçelerine baktýkça, hedef ülke ve hedef millet olarak korumamýz gerekenlerin önemi de ortaya çýkar. Günümüzün sayýsýz sorunu 1919 yaðmasýndan kaynaklanmaktadýr. O zamandan bu zamana zihniyetlerin ve karanlýk çýkarlarýn deðiþtiðini söylemek zordur.
Mayýs 1919’da Paris Konferansý beþinci ayýna girmiþtir. Almanya yanýnda Osmanlý paylaþýmý hala net deðildir. Ýtalyanlar, hala Anadolu’da kendilerine söz veren yerlerin teslim edilmediðinden þikayet ederler. Müttefiklerin Yunanistan’ý kollayýp, Ýtalya’yý kenara iteceðinden telaþlanan Roma, yapýlan gizli anlaþmalara müttefiklerin uymadýðýný düþünüyordu. (5 Gizli Anlaþma, Star Gazetesi 29.04.2019)
Bu yüzden Mart ortasýndan baþlayarak Antalya ve Marmaris’e birkaç hamlede ve sessizce çýktýlar. Nisan’da da, müttefiklerin Ýtalya karþýtý tutumunu protesto için iki haftalýðýna Paris Konferansýndan ayrýldýlar. Adriyatik’teki Fiume limanýný istiyorlardý. Müttefikler de vermiyordu.
ABD-Fransa-Ýngiltere üçlüsünü ikna edemeyen Ýtalya, fiili durum yaratmaya karar vermiþti: Fiume’ye bir, Ýzmir’e de birkaç savaþ gemisi yolladýlar.
Müttefikler, Ýtalya’ya öfkelenmeye baþlamýþtý. Ýtalya’ya haddini bildirmek gerekiyordu. Hesapta hepsi Beyaz Adamdý ve savaþ sonrasýnda medeniyet dýþý barbarlarý etkisizleþtirip ehlileþtirmek istiyorlardý. Ancak Ýtalyanlarý 2. sýnýf beyaz görmekteydiler.
2 Mayýs: Ýtalya’nýn Fiume ve Ýzmir manevralarý üzerine ABD Baþkaný Wilson, bu iki limana üç ülkenin savaþ gemisi yollamasýný ve Ýtalyanlarýn izlenmesini önerdi.
Ýngiltere Baþbakaný Lloyd George, Yunan Baþbakaný ile yakýn temastaydý, “Venizelos da Ýzmir’e bir müttefik gemisi yollanmasýný istemiþti. Üçümüz birer gemi yollarsak, temsil olur” dedi ve fikri destekledi. Fransa Baþbakaný Clemenceau ise, bu ortak hareketle ‘Milletler Cemiyeti’nin fiili olarak kurulacaðýný, bunun çok etkileyici bir baþlangýç olduðunu’ söyledi. Clemenceau belki mizah yapmaktadýr. Milletler Cemiyeti sonradan dünya için utanç vesilesi haline gelecektir.
Wilson Amerikan donanmasýnýn Ýtalyanlarýn ve diðerlerinin Fiume ve Ýzmir faaliyetlerini izleyip kendisine rapor etmesini ve bu durumun kimseye bildirilmemesini istedi. Arizona zýrhlýsý ve birkaç savaþ gemisi Ýzmir’e yollandý. Fransýz ve Ýngiliz gemileri de Ýzmir’e yöneldi. Ayný zamanda, Ýtalyanlarýn Anadolu’daki iþgal bölgesini geniþletmeye ve Ýzmir’e asker çýkartmaya hazýrlandýklarý bilgisi geldi.
O an mesele, Ýtalyanlarý Ýzmir’den ve Anadolu’nun Ege kýyýlarýndan uzak tutmaktý.
***
5 Mayýs: Paris’te ABD, Ýngiltere ve Fransa liderleri Anadolu’daki durum için toplandýlar. Ýtalya masada deðildi. Wilson, son askeri durum konusunda bilgi verdi.
Lloyd George “Bir gün Ýtalyanlarýn Anadolu’yu iþgal ettiklerini duyacaðýz. Ondan sonra da Ýtalyanlarý oradan çýkartmak çok zor olacak” dedi. Ýngiliz Baþbakaný, Anadolu ve çevresinin iþgalini önerdi, ABD Ýstanbul-Boðazlar ve Ermenistan’a asker yollayacaktý. Ýngiltere bu sayede Kafkaslardan çýkacaktý. Fransa, Suriye’ye asker yýðacaktý, Yunanlar da Ýzmir’i iþgal edecekti.
Wilson Amerikan askerinin bu plan için hazýr olmadýðýný söyledi.
Müttefiklerinden memnun olmayan Ýtalya, Ýstanbul’a da yumuþak mesajlar yollamaya baþladý. Ýstanbul’daki Ýtalyan temsilcisi Kont Carlo Sforza, Türk yöneticilerle iyi iliþki kurmaya çalýþýyordu. Evet Antalya’da Ýtalya iþgali vardý, ancak bu iþgalin müttefiklere karþý, masada güçlü olmak için yapýldýðýný ve Türklere karþý olmadýðýný söylüyordu. Karaya çýkan asker sayýsýnýn az tutulmasý, bir iþaretti. Ýstanbul’da Ýtalyanlarýn olmadýðý yerlere Yunanlarýn gireceðini ve katliam yapacaðýný biliyordu.
Paris’te ise Lloyd George, Ýtalyanlarýn Doðu Akdeniz’de büyük planlarý olduðunu ve boþ býrakýlýrsa, Anadolu’nun yarýsýný iþgal edeceklerini söylüyordu. Ýngiltere ve Fransa, Balkanlar, Anadolu, Doðu Akdeniz ve Ortadoðu için ayrý kavga içindeydiler. Aralarýnda Ýtalya’yý istemiyorlardý.
6 Mayýs: Lloyd George, Ýtalyanlarýn Ýzmir limanýnda 7 savaþ gemileri olduðunu, iþgale hazýrlandýklarýný söyledi ve Ýtalyanlardan önce Yunanlarýn Ýzmir’e çýkmasýný önerdi. Ýtalyanlar söz dinlemiyordu, Yunanlar dinlerdi. Wilson öneriyi destekledi.
Bu arada Wilson, Osmanlý ile ABD’nin savaþ halinde olmadýðýný, Osmanlý topraklarýna asker yollama yetkisine sahip olmadýðýný söyledi.
Hala kesin karar yoktu ancak Loyd George, Venizelos’a Ýzmir’i iþgale hazýrlanmasýný söylemiþti. (Askerin var mý? Star Gazetesi 28.01.2019)
7 Mayýs: Ýtalyanlar Paris’e gelmeden Ýzmir konusunda acele ediliyordu. Lloyd George ‘iki-üç tümen Yunan askerinin gemiyle Ýzmir’e yollanmasýný, askerin açýkta beklemesini ve þayet kargaþa, katliam olursa karaya çýkmasýný’ önerdi.
Wilson ise ‘Neden gemide beklesinler? Gidiyorlarsa hemen karaya çýksýnlar. Gemide beklemek askeri yýpratýr’ dedi. Bu þefkatli yoruma George ve Clemenceau’nun itirazý yoktu. Sadece Clemenceau, ‘Ýtalyanlara önceden haber vermemiz gerekiyor mu’ diye sordu.
Cevabý George verdi: ‘Bence hayýr.’ Batýlý müttefikler, müttefikleri Ýtalya’nýn arkasýndan dolap çevirmekte bir sorun görmemiþlerdi. Zaten boþ köyün sahipsiz arazisini kendi aralarýnda paylaþýyor gibiydiler. Ýngiltere, üçlü içinde baþka fýrýldaklar da çeviriyor ve Yunan kartýný oynuyordu.
8-10 Mayýs: Ýzmir iþgal hazýrlýklarý Venizelos’a soruldu, o da Makedonya’dan iki tümen göndereceðini söyledi. Ýþgal ordusunun komutanýnýn Ýngiliz Calthorpe olmasý kararlaþtýrýlmýþtý. Ýngiliz komutanýn Ýtalyanlarý ürküteceði düþünüldü. Ýzmir’e önce Fransýz birliðinin girmesi, müstahkem mevkileri teslim almasý, sonra Yunanlara devredip, çekilmesi de planlandý. Yine bu oyunun Ýtalyanlarý harekete geçmekten caydýracaðý, Türkleri de kandýracaðý düþünüldü.
Görüldüðü gibi Ýzmir’in iþgalinin Türk-Müslüman nüfusta yaratacaðý tepkiden ve sonuçlarýndan deðil, pastadan pay isteyen Ýtalya’nýn aç gözlülükle ayný anda saldýrmasýndan korkuluyordu. Fransýz öncü iþgalinin, Türkler için Yunan iþgalinden daha hafif olacaðýný savunan da vardý. Kahramanmaraþ-Þanlýurfa-Gaziantep direniþi henüz tüm hýzýyla baþlamadýðý için, olacaklarý ve Anadolu’nun öfkesini henüz bilmiyorlardý.
Ýzmir iþgalinin, ani tepki verilmemesi için bir noktada Osmanlý ve Ýtalyan hükümetlerine bildirilmesi gerekiyordu, ancak bunun zamanlamasý, oldu-bitti olarak düþünülmüþtü.
Mesela Yunan tümenlerin 14 Mayýs sabahý Ýzmir’e ulaþmasý bekleniyordu. Haber Ýtalyanlara, 12 Mayýs öðleden sonra Paris’te verilecekti. Ýstanbul’a da “Ýzmir’i Yunanlara 36 saat sonra teslim edin” denecek, ancak iþgal 12 saat sonra baþlayacaktý. Alçakça iþgalin sahtekarca maskelenmesi de böyle olacaktý. Ýstanbul, önünde 36 saat olduðunu düþünecek ve çare arasa bile iþgal 12. saatte baþlayacaktý.
11 Mayýs: Planlar bozuldu, çünkü Ýstanbul, Ýzmir’in iþgal hazýrlýðý yapýldýðýný öðrenmiþti. Bilginin bir Ýngiliz kaynak tarafýndan sýzdýrýldýðý sanýlmaktaydý.
Ayný sýrada Paris’te Clemenceau, Ýtalyanlardan habersiz Ýzmir’e çýkýlmamasýný istedi. Ýþgal 14 Mayýs’tan 15 Mayýs’a alýndý. Ýtalyanlara “Siz Paris’te deðilken Ýzmir’de karýþýklýk baþladý ve kargaþayý bastýrmak için iþgal gerekli oldu” denecekti.
Ýlk dalgada Fransýz ve Ýngiliz askeri de karaya çýkacaktý. Ýtalyanlar isterse bu gruba katýlabilirdi.
Elbette Ýzmir’de ya da Ege’de karýþýklýk yoktu, Ýtalyanlara yalan söylenmekteydi. Karýþýklýk, Yunan askeri çýkýnca baþladý, çünkü el koymaya, ilhak etmeye gelmiþlerdi. Ondan önce de geniþ etnik temizlik yapmalarý gerekiyordu. Bunu yaptýlar.
