Kafkasya, onlarca etnik unsurun, onlarca dilin konuþulduðu bir coðrafya.. Ünlü fransýz sosyolog ve filologlarýndan /dilbilimcilerinden G. Dumézil, 30 yýl öncelerde, ‘Kafkaslar’da 70’e yakýn ayrý dil konuþulduðunu ve hattâ Kafkas daðlarýndaki bir köyde sadece 80 kadar kiþi tarafýndan konuþulan ve müstakil bir dil keþfettiði’ni açýklamýþtý.
Bu bakýmdan, bu kadar farklý kültür ve inançlara sahib toplumlarýn bu karmaþýk coðrafyada barýþ içinde iç-içe yaþamasý, hoþ ve amma, o kadar da boþ bir temennidir.
Bu coðrafyada son 200-250 yýl boyunca Rusya hâkim idi. Ama, en çok da Müslüman halklar yaþamaktaydý. Ama, elbette baþta ermeniler olmak üzere, Müslüman olmayan halklar da vardý.
Sovyetler Birliði’nin daðýlmasýndan sonra Rusya, bu coðrafyadaki halklardan kopmadý ve istemediði tablolar çýkacak olursa, derhal müdahale etti. (Osmanlý’nýn Birinci Dünya Savaþý’ndan sonra daðýlmasý üzerine, uluslararasý hukuk açýsýndan Osmanlý’nýn yerini alan yeni Türkiye yönetimi ise, 500 yýla yakýn birlikte yaþadýðý özellikle Müslüman ülke ve halklarý aþaðýlamayý tercih etmiþti.)
Sovyetler Birliði’nin daðýlmasý öncesi ve sonrasýndai en buhranlý durumlardan birisi de Azerbaycan ve Ermenistan arasýnda cereyan etti. Özellikle, Azerbaycan sýnýrlarý içinde ve halkýnýn büyük ekseriyeti 100 yýl öncelere kadar Müslüman iken, sonra Ermenilerin planlý yerleþmesiyle tablo tersyüz olan ‘Nagorno Qarabag (Daðlýk Karabað) bölgesi çýban baþý idi.
Emperial odaklar, Ermenistan’ý ve ermeni halkýný, ‘Doðu Hristiyanlýðýnýn Kafkasya’daki kutsal bekçileri’ olarak selâmlýyordu. Ermeni nasyonalistleri de, istiklal bayraðýný Ermeni Kilisesi’nin eline vermiþler; kendi halk kitleleriyle derin baðlar kurmuþlardý.
Azerbaycan’da ise.. Maalesef, komunist dönemden kalma okumuþ sýnýflarýn Ýslâm’a bakýþý, bizdeki 1930’lu yýllardakinden farklý deðildi. Hâlen de ayný zihniyet hâkim..
Bugün ortaya çýkan ihtilaflarda 3-4 milyon nüfuslu fakir Ermenistan karþýsýnda, 8-9 milyonluk ve petrol zengini bir Azerbaycan bulunuyor, ama, nüfus çokluðu tek baþýna ne ifade eder ki?
Nitekim, Azerbaycan’ýn yüzde 22 kadarý, beþte biri, 27 yýldýr iþgal altýnda.. Ve, o saldýrý karþýsýnda, 1 milyondan fazla insan Baku’ya kaçmýþtý.
O sýrada, Sovyetler Birliði döneminde hem ‘Azerbaycan Komunist Partiyasý’nýn Genel Sekreteri’, hem de, Sovyet Sistemi’nde Leonid Brejnev zamanýnda, ondan sonraki ikinci isim olan, ama, Brejnev’in ölümünden sonra, gözden düþen Haydar Aliyev, doðum yeri Nahcivan’a dönmüþtü.
Ancaak, Azerbaycan içindeki güç dengeleri de sarsýntýlýydý.
Azerbaycan Cumhurbaþkaný olan Ebu’l-Fazl Aliyev (Elçibey) ise, o sýrada Gence’den küçük bir askerî birlikle Baku’ya doðru harekete geçen Sûret Huseynof Hareketi karþýsýnda, Baku’dan kaçýp, doðum yeri olan Nahcivan- Ordubad’a sýðýnmak zorunda kalýnca, Haydar Aliyev, eski komünist yönetim dönemindeki adamlarýnýn da desteðiyle Azerbaycan Devlet Baþkanlýðý’na getirilivermiþti.
Ermeniler iþte o kargaþa döneminden faydalandýlar ve sadece Karabað’ý deðil, Azerbaycan topraklarýnýn yüzde 22 kadarýný iþgal ettiler. Haydar Aliyev ise, iþgalden kaçan sivil kitleleri, ‘Qaçgýn’lar, bir tüfenk sesi eþittiniz, hammýnýz (hepiniz) qaçdýnýz, mukavimet eylemediniz..’ diye suçlamaktan baþka bir þey yapamadý.
Þimdi, ermeni güçleri, enerji hatlarýnýn geçtiði Tovuz civarýna saldýrýyorlar.
Ermenistan baþbakaný Nikol Paþinyan, ekonomik ve siyasî bakýmdan oldukça sýkýntýlý durumdayken, bu saldýrýlarla, Amerika’daki, özellikle Ermeni Lobisinin maddî-manevî himayesini tekrar kazanmak ümidinde.. Rusya da, Ermenistan’ý askerî açýdan donatýyor ve Ermenistan sýnýrlarýnýn hangi güçlerce korunduðu da biliniyor.
Türkiye’nin Azerbaycan’a psikolojik destek dýþýnda bir yardýmý da, bu çerçeve içinde düþünülmelidir.
Evet, ‘Kafkasya taþfýrýn gibidir, geç ýsýnýr- geç soður..’
