Nature Neuroscience dergisinde yayýmlanan bir çalýþma, çocuklarýn uyku sýrasýnda bilgiyi iþleme sürecinin eriþkinlerden daha baþarýlý olduðunu göstermiþ. Bu da kaliteli bir uykunun çocuklarda öðrenmeyi, eriþkinlere oranla daha fazla hýzlandýrdýðýna iþaret ediyor.
Geçen seneki yazýlarýmdan birisinde gün içi þekerleme yapmanýn hafýzayý güçlendirdiði ile ilgili bir araþtýrmayý paylaþmýþtým. Bu hafta uyku-beyin yazý dizisine devam ederken, kaliteli bir uykunun öðrenme üzerindeki etkilerinden bahsetmeden olmazdý. Kaliteli uykudan kastým geçen hafta bahsettiðim NonREM ve REM uyku evrelerinin bir gecelik uyku boyunca belirli oranlarda olmasý gerektiði. Ayrýca bir de uyku hijyeni adýný verdiðimiz; bulunduðumuz odanýn bazý özellikler taþýmasý gerekir ki bunlarý ilerideki yazýlarda uyku bozukluklarýnýn tedavisinde anlatacaðým. Uyuduðumuz sýrada beynimizdeki iþlemleme süreci durmaz. Gün içerisinde öðrendiklerimizi önceki bilgilerimizle birleþtirip kalýcý hale getirmek için iþlemlemeye devam eder. Bilgisayarýn arka planýnda çalýþan programlar gibi düþünebilirsiniz. Bir þey yapmýyormuþ gibi görünse de sürekli mevcut bilgiyi iþlemektedir. Nature Neuroscience dergisinde yayýmlanan bir çalýþma, çocuklarýn uyku sýrasýnda bilgiyi iþleme sürecinin eriþkinlerden daha baþarýlý olduðunu göstermiþ. Bu da kaliteli bir uykunun çocuklarda öðrenmeyi, eriþkinlere oranla daha fazla hýzlandýrdýðýna iþaret ediyor. Yanlýþ anlaþýlma olmasýn diye bir bilgiyi tekrar etmek istiyorum. Yapýlan çalýþma uykunun eriþkinler üzerinde de öðrenmeyi hýzlandýrdýðýný göstermiþ. Sadece çocuklardaki farkýn daha büyük olduðu saptanmýþ. Çocuklarda uykunun eriþkinlere oranla daha derin olmasýnýn bu sonuçta etkili olabileceði düþünülüyor.
Telkinin etki etmediði bir alan yok gibi. Yapýlan ilginç bir çalýþma uyku alanýndaki etkisini de gözler önüne seriyor. Dr. Eric Horowitz ve arkadaþlarýnýn 2014 yýlýnda yaptýklarý bir araþtýrmada katýlýmcýlara önce uyku kalitesi ve zihinsel fonksiyonlar arasýndaki iliþki konusunda dersler veriliyor. Bu derslerde kaliteli bir uykunun özellikle REM döneminin yüzde 20-25 oranýnda olmasýnýn zihinsel performansý ne kadar etkilediði anlatýlýyor. Sonra katýlýmcýlar makinalara baðlanýyor. Ertesi gün bir kýsým katýlýmcýya çok kaliteli bir uyku periyodu geçirdikleri, tüm uyku dönemlerinin istenen oranda olduðu söyleniyor. Bu grup içerisinde gerçekte uyku kalitesi düþük olanlar da mevcut. Yapýlan testlerde iyi uyuduðu söylenen ekibin zihinsel performansý, kalitesiz uyuduðu söylenen ekibe göre daha yüksek çýkýyor. Yani gerçekte katýlýmcýlar kalitesiz bir uyku periyodu geçirse de ‘iyi uyduðunu düþündüðü’ için zihinsel performans yükseliyor. O halde yatmadan önce kendimize bazý ritüeller belirleyerek daha iyi uyuyacaðýmýzý düþünmek psikolojik olarak bize iyi gelebilir!
Uyku ilaçlarý kötü anýlarýnýzý pekiþtiriyor!
Birçok uyku ilacý var. Eðer ciddi uyku sorunu yaþýyorsanýz bu alanda uzman bir nöroloji hekimine gidip gerekli deðerlendirme yapýldýktan sonra hekimin önerdiði ilaçlarý kullanmakta bir sakýnca yok. Ama uyku problemi yaþayanlarýn çoðu bir süre sonra bu ilaçlarý kendi kendilerine kullanmaya devam ederler. Asýl sorun da bundan sonra baþlar. Aranýzda uyuyamadýðý zamanlarda bir uyku ilacý alýp tüm gece kabuslar görenlerin sayýsýnýn az olmadýðýný tahmin ediyorum. Çünkü uyku ilaçlarýnýn bir kýsmý özellikle kötü anýlarýn hatýrlanýp hafýzaya iyice yerleþmesine sebep oluyor. Peki neden iyi anýlarý deðil de kötü anýlarý pekiþtiriyor? Çünkü kötü anýlar kaydedilirken iþin içine korku gibi duygular da giriyor. O zaman beynin birçok alaný iþin içine dahil oluyor. Daha kuvvetli bir þekilde kaydediliyor. Böylece uzun süreli hafýzaya kaydederken kötü anýlar öncelikli oluyor. Zaten hafýzada öncelikli yeri olan kötü anýlarý, bir de uyku ilacý kullanarak iyice yerleþmesine sebep olmamakta fayda var.
KÖTÜ ANILARI SÝLMEK MÜMKÜN MÜ?
Herhalde bunu hayal etmeyen yoktur. Mutlaka hayatýmýzýn bir döneminde bizi inciten ya da hiç hatýrlamak istemediðimiz anýlarýmýz, travmalarýmýz vardýr. Bazýlarý çok büyüktür ve tüm hayatýmýz boyunca etkilerini gösterir. Northwestern Üniversitesi’nden bir grup nörobilimci 2013 yýlýnda uykuda kötü anýlarýn silinip silinemeyeceðini araþtýrmýþ. Kokunun anýlarý anýmsatmadaki güçlü etkisinden faydalanýlmýþ. Örneðin ayrýldýðýmýz sevgilimizin parfüm kokusunu bir yerde duyduðumuzda bilinç dýþý olarak aklýmýza onunla yaþadýklarýmýz gelir. Ya da büyük bir yangýnda yakýnýný kaybeden birisi yanýk kokusu duyduðunda o aný hatýrlar. Yapýlan çalýþmada uyku sýrasýnda tekrar tekrar kötü anýyý hatýrlatan kokuya maruz býrakýlýnca yavaþ yavaþ o anýnýn korkutucu etkisinin azaldýðý gözlenmiþ. Katýlýmcýlara uyanýkken hafif bir elektrik þoku uygulandýðý sýrada iki farklý yüz gösterilmiþ ve belirli bir kokuya maruz býrakýlmýþ. Fonksiyonel MR’la beynin korku ile ilgili alanlarý deðerlendirilmiþ. Uykunun yavaþ dalgalý fazýnda tekrar tekrar ayný kokuya maruz býrakýlmýþlar. Uyanýk olduklarý zaman yapýlan deðerlendirmede elektrik þoku verildiði zamanda gösterilen yüze karþý duyulan korkunun azaldýðý tespit edilmiþ. Bu çalýþma bize uykuda korkulardan ve kötü anýlardan kurtulabilmenin kýsmen mümkün olduðunu gösteriyor.
